Κηδεία Ιωάννη Ν. Νανά, Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αθηνών, 30 Αυγούστου 2022

 Κηδεία Ιωάννη Ν. Νανά, Ιερός Μητροπολιτικός 

Ναός Αθηνών, 30 Αυγούστου 2022

Επικήδειος Λόγος από Σταύρο Δράκο

Σεβαστέ και αγαπημένε μας Δάσκαλε, Μέντορα, Καθηγητά, Φίλε και Πατέρα όλων μας Γιάννη Νανά!

Mαζευτήκαμε σήμερα εδώ για να σε αποχαιρετήσουμε και να σε κατευοδώσουμε στο ταξίδι σου προς την αιωνιότητα. Είναι πολύ μεγάλη η τιμή να σου απευθύνω αυτό τον αποχαιρετισμό εκ μέρους των μαθητών σου, των συνεργατών σου και όλων όσων βοήθησες. Θα μας λείψεις όλους πολύ αλλά πιο πολύ θα λείψεις στην πολυαγαπημένη σου σύζυγο Μαρία που υπήρξε πάντα συνοδοιπόρος και σύντροφος στη ζωή σου, - Στα αγαπημένα σου αδέλφια,  - Σε όλη την ιατρική και επιστημονκή κοινότητα, - Στους αμέτρητους απλούς ανθρώπους που έχεις βοηθήσει γιατί πριν και πάνω από όλα ήσουν άνθρωπος που μετουσίωσες τη βαθειά θρησκευτική σου πίστη σε φιλανθρωπικό έργο.

Γεννήθηκες στην Αγναντερή Λαρίσης στις 3/5/1947. Γονείς σου η Ευτυχία και ο Νικόλαος, άνθρωποι απλοί γεωργοκτηνοτρόφοι, αγνοί Σαρακατσάνοι – και ήσουν τόσο περήφανος για την καταγωγή σου. Ησουν το πρώτο παιδί της οικογένειας και έχεις 5 αδέλφια την Ελένη, το Χρήστο, τον Αθανάσιο, το Σεραφείμ και την Ουρανία.

Ο Γιάννης Νανάς φοίτησε πρώτα στο μικρό Δημοτικό του χωριού του. Ακολούθως μεταβαίνει στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Λαρισης μακρυά από το πατρικό σπίτι και κατά τη διάρκεια της εκεί φοίτησης του διαμένει με τη γιαγιά του Ουρανία και τα αδέλφια του. Αποφοιτεί από το πρακτικό και επιτυγχάνει να εισαχθεί μεσω των Πανελληνίων εξετάσεων στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του γνωρίζει την Μαρία Αναστασίου με την οποία νυμφεύονται αμέσως μετά την αποφοίτηση τους από την Ιατρική Σχολή. Εκτοτε η συνύπαρξη, η ένωση ψυχή τε και σώματι του Γιάννη με τη Μαρία Νανά αποτελεί ίσως τον πιο καθοριστικό παράγοντα της περεταίρω εξέλιξης τόσο του ιδίου όσο και της κυρίας Νανά. Ακολουθεί στρατιωτική θητεία στον Εύρο και αγροτικό ιατρείο στα ορεινά των Γρεβενών. 

Αναμφίβολα, τεράστιο ορόσημο στην πορεία αποτελεί το γεγονός ότι ο Γιάννης και η Μαρία Νανά εκπαιδευόνται σαν ειδικευόμενοι ιατροι στο μεγάλο σχολείο που λέγεται Θεραπευτική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα». Μετα την ειδίκευση του Γιάννη Νανά στην Παθολογία ακολουθεί ειδίκευση και στην Καρδιολογία. Το περιβάλλον της Θεραπευτικής Κλινικής συνδύαζε κλινική δουλειά, καινοτόμο έρευνα και στενή επαφή με φωτισμένους μέντορες. Αυτό το περιβάλλον εμπνέει και συνεπαίρνει το Γιάννη Νανά. Ο Καθηγητής Μουλόπουλος, δάσκαλος και μέντορας του Γιάννη Νανά διείδε το εύγενες παθος και τη δίψα για γνώση, το ταλεντο αλλά και την αφοσίωση του στην ακαδημαϊκή ιατρική και τον παροτρύνει να μετεκπαιδευτεί στην Αμερική. 

Ετσι το 1982 μεταβαίνει στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα στο Salt Lake City και ξεκινά να εργάζεται ερευνητικά στο Τμήμα Τεχνητών Οργάνων υπό τη διεύθυνση του Willem J. Kolff γνωστού και ως «πατέρα των τεχνητών οργάνων». Επιπλέον της σημαντικής πειραματικής ερευνητικής δουλειάς στον τομέα της μηχανικής υποστήριξης της κυκλοφορίας και της τεχνητής καρδιάς αρχίζει να δουλεύει και στην εκεί Πανεπιστημιακή Καρδιολογική κλινική (τόσο κλινικά όσο και ερευνητικά). Εκεί αναπτύσσεται μία πολύ ιδιαίτερη σχέση με το διευθυντή της καρδιολογικής κλινικής Jay W. Mason, o οποίος βρίσκεται σήμερα εδώ μαζί μας. Η σχέση αυτή ξεκίνησε σαν σχέση μεντορα-μαθητού και εξελίχτηκε σε μία πραγματική παντοτινή αδελφική φιλία που σημαδεψε την περαιτέρω εξέλιξη της σταδιοδρομίας και του ενός και του άλλου.  Η αγάπη και ο σεβασμός που έτρεφε ο Γιάννης Νανάς προς τους μέντορες του ήταν τεράστια. Οι μαθητές και συνεργάτες του συνηδειτοποιούσαν πόσο αγαπούσε και πόσο σεβόταν ο Γιάννης Νανάς τους μέντορες του όταν τύχαινε, κάπου ανθρώπινα να βρεθεί να διαφωνεί σε κάποιο θέμα μαζί τους. Εκεί, την ώρα της διαχείρισης της διαφωνίας καταλαβαίναμε όλοι μας πόσο τους αγαπούσε και πόσο τους σεβόταν.

Στην Αμερική ο Γιάννης Νανάς έμεινε 5 χρόνια. Κατα τη διάρκεια της εκπαίδευσης του εκεί είδε από πρωτο χέρι την επεμβατική καρδιολογία/και την αγγειοπλαστική στα σπάργανα της, ειδε την καρδιακή ανεπάρκεια και τις μεταμοσχεύσεις στα σπάργανα τους και είδε και την ηλεκτροφυσιολογία/βηματατοδότες επίσης στα σπάργανα τους. Ήταν μία περίοδος κοσμογονίας για την καρδιολογία της εποχής. Ήταν φυσικό να επηρεάστεί βαθύτατα και στα τρία αυτά πεδία και έτσι το 1986 με το που γύρισε πισω στη Θεραπευτική Κλινική επαιξε καταλυτικό ρόλο στο να μπούν μπροστά αντίστοιχα προγράμματα. Διενέργησε την πρώτη αγγειοπλαστική στη Θεραπευτική Κλινική, τοποθέτησε τον πρώτο βηματοδότη στη Θεραπευτική και όπως θα δούμε παρακάτω ξεκίνησε και το πρωτο στην πατρίδα μας πρόγραμμα Καρδιακής Ανεπαρκειας και Μεταμοσχεύσεων.

Η πρώτη γνωριμία μου με τον Γιάννη Νανά έλαβε χώρα όταν ήμουν φοιτητής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η γνωριμία αυτή έγινε στη Θεραπευτική Κλινική στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα». Εκείνη τη μέρα στο αμφιθέατρο αντι δεκαπέντε φοιτητές είχαμε πάει μόνο δύο γιατί οι υπόλοιποι δίνανε εξετάσεις στο μάθημα της Ορθοπεδικής. Όταν διαπίστωσε ο επίκουρος τότε καθηγητής Γιάννης Νανάς ότι είμαστε μόνο δύο φοιτητές μας πρότεινε να φύγουμε απο το αμφιθέατρο και να κάνουμε το μάθημα επί του ασθενούς. Ετσι οι δύο πεμπτοετείς τότε φοιτητές της Ιατρικής, ο συναδελφος και φίλος ο Στέλιος Τζεης και ο υποφαινόμενος βρεθήκαμε στο εργαστήριο καρδιακών καθετηριασμών της Θεραπευτικής όπου ο κος Νανάς ξεκίνησε να μας διδάσκει μεσω της μεθόδου των συνεχών ερωταπαντήσεων. Για καλή μας τύχη είχαμε μόλις δώσει εξετάσεις στο μάθημα της Καρδιολογίας και τα είχαμε φρέσκα. Όσο πιο πολύ απαντούσαμε τόσο πιο πολύ πέφτανε οι ερωτήσεις βροχή. Όταν τελείωσε ο καθετηριασμός (και η ώρα του μαθήματος) ο κος Νανάς μας προτεινε να τον ακολουθήσουμε στο κυλικείο του νοσοκομείου οπου ξεκίνησε ο «προσηλυτισμός» στην ιατρική έρευνα και την ακαδημαϊκή ιατρική. Έχουν περάσει από εκείνη τη μέρα εικοσιοκτώ χρόνια. Εικοσιοκτώ χρόνια μιας πραγματικά βιωματικής σχέσης με το Δάσκαλο μας.

Αναλογιζόμασταν με φίλους και συνεργάτες όλες τις προηγούμενες μέρες τι να πρωτοπούμε σήμερα για το Δάσκαλο μας. Και έπεσε στα χέρια μας το κείμενο που έγραψε ο συνάδελφος Γιώργος Κρανιδιώτης. Γράφει μεταξύ άλλων ο φίλος Γιώργος: «Ο Γιαννης Νανας ήταν ο ιατρός universalis, ο ανθρωπιστής, ο αρρωστοκεντρικός, ο σπάνιος συνδυασμός κλινικού και ερευνητή, ο εγκόσμιος ασκητής, ο ολοκληρωτικά αφιερωμένος στην επιστήμη και τη διακονία, ο άνθρωπος στον οποίο ζωή και εργασία δεν μπορούν να διαφορισθούν». 

Τα πρωτοπόρα επιτευγματα που θα προσπαθήσω να περιγράψω τηλεγραφικά στη συνέχεια επιτελέστηκαν μεσα σε αυτό που όλοι μας αποκαλούμε «ελληνική πραγματικότητα». Μας ελεγε ο Γιάννης Νανας: «Στην Ελλάδα μπορούν να γίνουν πολλά. Υπάρχει η ευχέρεια αμά δεν μπορείς να κάνεις κάτι εδώ, να πάρεις βοήθεια από δίπλα. Και από πάρα δίπλα. Χρειάζεται να ονειρευτεί κάποιος με επιμονή, καρτερικότητα και ευελιξία». Και η παρακάτω αποτίμηση των πρωτοπόρων αυτών επιτευγμάτων δεν αποτελεί φόρο τιμής στο Δάσκαλο μας. Αλλά αποτελεί μία κραυγή αισιοδοξίας ΑΠΟ το Δάσκαλο μας ΠΡΟΣ τους νέους που είναι σήμερα εδώ ανάμεσα μας. Αλλά όχι μόνο προς τους νέους. Είναι επίσης κραυγή αισιοδοξίας προς ανθρώπους όλων των ηλικιών που παλεύουν συνεχώς για το καλύτερο σε αυτό τον τόπο. 

Μία αρχή που διέπει στρατηγικά τα πρωτοπόρα επιτεύγματα του Δασκάλου μας είναι το «Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός». Ρίξε το σπόρο, ξεκίνησε το, δείξε το πρώτο όφελος, μετουσίωσε το όραμα σε πράξη και θα βρεθεί ο τρόπος μετά να συνεχίσει και να ανδρωθεί.

Έτσι έστησε ο Δάσκαλος μας το πρώτο Ιατρείο Καρδιακής Ανεπάρκειας της πατρίδας μας μετά την επιστροφή του απο την Γιούτα το 1986. Το Ιατρείο αυτό λειτουργησε σε ένα ταπεινό μικρό χώρο στο ισόγειο του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα». Μαζεύεται εκεί σιγά-σιγά μια κυψέλη ιατρών και νοσηλευτών και φοιτητών και άλλων. Εκατοντάδες ασθενεις να προσέρχοναι από όλη τη χώρα. Και μετα από μερικά χρόνια, σταδιακά, να ξεπετάγονται τα ιατρεία καρδιακής ανεπάρκειας σε όλη τη χώρα, σαν παραπούλια που λέει και ο ποιητής. Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.

Αρχές τη δεκαετίας του ‘90 ο Δάσκαλος μας παροτρύνει και διευθετεί να μεταβούν στό Πανεπιστήμιο της Γιούτα των ΗΠΑ για μετεκπαίδευση στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς ομάδα συναδέλφων από τις απαραίτητες ειδικότητες: καρδιοχειρουργική, παθολογοανατομία, λοιμωξιολογία. Δεν μπορεί στην αρχη να ξεκινήσουν οι μεταμοσχεύσεις στο Δημόσιο για τον Α Η’ Β λόγο...? Όνειρο και Ευελιξία καθοδηγούσαν τον Δάσκαλο μας. Θα επιδιώξει και θα επιτύχει συνεργασία της Θεραπευτικής Κλινικής με τον ιδιωτικό τομέα, και θα ξεκινήσουν οι μεταμοσχεύσεις στο Νοσοκομείο Υγεία. Η αρχή όμως είναι το ήμισυ του παντός – και άμα γίνει η αρχη, μετά θα ακολουθήσει και το Δημόσιο. Και όντως ακολούθως οι μεταμοσχεύσεις συνεχίστηκαν με συνεργασία Θεραπευτικής Κλινικής και του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». Και αφού πλέον έχει δειχτεί το «εφικτό» της μεγάλης αυτής υπόθεσης, έρχεται απλόχερα το ίδρυμα Ωνάση και η Πολιτεία και δίνουν στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς στέρεη και ενιαία στέγη στο νεότευκτο Ωνάσσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Επιβεβαιώνοντας ουσιαστικά την επιτυχημένη στρατηγική του Δασκάλου μας «η αρχη είναι το ήμισυ του παντός». 

Το πρώτο προγραμμα χρόνιας υποστήριξης καρδιάς με τεχνητές καρδιές LVAD ξεκίνησε και αυτό με παρόμοιο τρόπο. Πρώτα παρότρυνση του Δασκάλου μας προς τον υποφαινόμενο για μετεκπαιδευση σε αυτό το αντικείμενο στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα. Μετά διετη μετεκπαίδευση στη Γιούτα επέστρεψα στην Ελλάδα και ξεκινήσαμε υπό την καθοδήγηση του Δασκαλου μας συνεργασία της Θεραπευτικής Κλινικής με το Harefield και τον Sir Magdi Yacoub και τον ιδιωτικό τομέα/Ιασω General. Ολόκληρη η ομάδα καρδιακής ανεπάρκειας της Θεραπευτικής, μια στρατιά συναδέλφων, να κινείται νυχθημερόν και να εφημερεύει μεταξύ Αλεξάνδρα και Ιασω General σε μια αγαστή κ αρμονική συνεργασία με την ομάδα ιατρων της ΜΕΘ του Ιασω. Και πάλι μετα που ο σπόρος άνθισε και δείχθηκε ότι ένα τέτοιο εγχείρημα μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος των ασθενων μας η συνεργασία της Θεραπευτικής στις τεχνητές καρδιές LVAD συνεχίζεται με το Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Και ακολούθως προγραμμα τεχνητων καρδιών LVAD στήνεται και στο Ωνάσσειο. Και πάλι η αρχή ειναι το ήμισυ του παντός και ανοίγει το δρόμο για επέκταση των υπηρεσιών προς περισσότερους ασθενείς μέσω περισσότερων προγραμμάτων.

Το επίτευγμα όμως το οποίο επηρέασε με εντυπωσιακό τρόπο όλα τα νοσοκομεία της χωρας ήταν η πραγματικά τεράστια επιχείρηση εισαγωγής της πρωτογενούς αγγειοπλαστικής 24 ώρες το 24ωρο για οξέα εμφράγματα μυοκαρδίου (ΟΕΜ). Δηλαδή διάνοιξη βουλωμένων αρτηριών της καρδιάς με μπαλόνι κ στεντ. Τα εμπόδια φαινομενικά πολλά. Αλλά και το ελληνικό Φιλότιμο και η διαθεση προσφοράς περισσεύουν όταν ο ηγέτης και Δάσκαλος μπορεί να εμπνεύσει και να δείξει ξεκάθαρα σε όλους τους δυνητικά συμμετέχοντες το μέγεθος του διακυβεύματος. Εδω μιλαμε ότι τη μια στιγμή ο ασθενής είναι καλά κ την επόμενη παθαίνει έμφραγμα και κινδυνεύει η ζωή του. Ο Γιάννης Νανάς στήνει συνεργασία της Θεραπευτικής Κλινικής με μια πλειάδα νοσοκομείων του λεκανοπεδίου Αττικής που δεν είχαν εργαστήριο καθετηριασμών και δημιουργεί σύστημα επικοινωνίας μόλις έχουν περιστατικό ΟΕΜ. Επιπλεόν μισθώνει ιδιωτικά ασθενοφόρα με πόρους από ερευνητικά κονδύλια και δωρεές και τα επανδρώνει μεσω ειδικού προγραμματος εφημεριών με εθελοντές ειδικευόμενους καρδιολογίας και εθελοντές μεταπτυχιακούς υποτρόφους της Θεραπευτικής κλινικής. Μία άλλη μεγάλη ομάδα που αποτελείται από επεμβατικούς καρδιολόγους (I. Κανακάκης κ άλλοι) αλλά και νοσηλεύτριες/ες εφημερεύουν και ανά πάσα στιγμή του 24ωρου προσέρχονται στο εργαστήριο καθετηριασμών της Θεραπευτικής για την πρωτογενή αγγειοπλαστική. Το εγχείρημα στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία με εκατοντάδες πρωτογενείς αγγειοπλαστικές το χρόνο. Οπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις όταν δείχτηκε ότι αυτό είναι κάτι «εφικτό» και όχι ένα «άπιαστο όνειρο» τότε το Ελληνικό Δημόσιο ακολούθησε. Και η πρωτογενής αγγειοπλαστικη επί 24ωρου βάσης έγινε πραγματικότητα σε ολόκληρη τη χώρα σώζωντας χιλιάδες ζωές. Εχουν περασει χρόνια έκτοτε αλλά όσοι συμμετείχαμε σε αυτό το εγχείρημα, και ήταν πολλοί αυτοί που συμμετείχαν, αισθανόμαστε περηφάνια και για τον ηγέτη και Δάσκαλο μας αλλά και για την όλη ομάδα που δούλεψε αρμονικά, και με στοχευμένο όραμα.

Τα πιο πάνω παραδείγματα και επιτεύγματα συνδύαζαν την κλινική εφαρμογή με την εκ παραλλήλου ερευνητική δουλειά. Έρευνα σε επιπεδο και Κλινικό και Πειραματικό. Η αγάπη και αφοσίωση του Δασκάλου μας στην έρευνα και στην καινοτομία ήταν ΑΣΥΝΟΡΗ. Του την είχαν εμφύσησει οι μέντορες του και στην Ελλάδα (Καθηγητές Μουλόπουλος, Σιδέρης και άλλοι) και στην Αμερική (Καθηγητές Kolff, Mason, Κράλιος και άλλοι). Η τεράστια αφοσίωση του στην έρευνα πήγαζε και από άλλα αίτια. Ένα από αυτά ήταν η βαθειά κατανόηση και συνηδειτοποίηση ότι το κλινικό επίπεδο κάθε προγράμματος παροχής υπηρεσιών υγείας ΔΕΝ μπορεί να κρατηθεί ψηλά αν δεν ΣΥΝΔΥΑΖΕΙ παράλληλα με την καθ’ημέρα κλινική πράξη και την Ερευνα. Είχε δει πάμπολλα παραδείγματα καλών προγραμμάτων που το κλινικό επίπεδο τους έπεσε δραματικά όταν εγκατέλειψαν την έρευνα και συνέχισαν μόνο την κλινική δουλειά. 

Η συμβολή του Καθηγητή Νανα στη σύγχρονη καρδιολογία είναι πρακτικά και χρονικά αδύνατο να αναλυθεί στα πλαίσια αυτού του λόγου. Επιπλέον των προαναφερθέντων παραδειγμάτων αναφέρονται τηλεγραφικά και τα ακόλουθα:     - πειραματική αρρυθμιολογική εργασία με το φάρμακο αμιοδαρώνη που την αναγνωρίζουν οι παγκόσμιες κατευθηντήριες οδηγίες της καρδιοναναπνευστικής ανάνηψης (ΚΑΑ) ως την γενεσιουργό ιδέα για τις μετέπειτα κλινικές μελέτες που οδήγησαν στην είσοδο της αμιοδαρώνης στο αλγοριθμο της ΚΑΑ,     - ερευνητική δουλειά που οδήγησε στην κατανόηση της αιτιολογίας της αναιμίας και του ρόλου της σιδηροπενίας στην καρδιακή ανεπάρκεια και ανοιξε πρακτικούς θεραπευτικούς δρόμους,   - σημαντική κλινική και πειραματική έρευνα στην καρδιογενή καταπληξία/shock,    - κλινική διερεύνηση του ρόλου των ινοτρόπων φάρμακων στην καρδιακή ανεπάρκεια,   - οργάνωση ελληνικής πολυκεντρικής κλινικής μελέτης για τον καθορισμό της βέλτιστης δοσολογίας των φαρμάκων Α-ΜΕΑ στην καρδιακή ανεπάρκεια,   - καινοτόμος πειραματική δουλεια στο φαινόμενο μη επαναρροής των στεφανιαίων αγγείων  - οργάνωση πρότυπης Καρδιολογικής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας   - διεξαγωγή την πρώτων βαλβιδοπλαστικών αορτικής βαλβίδας στη χώρα. 

Ξεχωριστή θέση στην ερευνητική δουλειά και προσφορά του Γιάννη Νανά έχει η συσκευή υποβοήθησης της καρδίας PULVAD (γνωστή και σαν παρα-αορτική αντλία) η οποία αποτελεί την πρώτη τεχνητή καρδια εν Ελλάδι, μια συσκευή εξ’ ολοκλήρου δικής του επινόησης, για τη θεραπεία ασθενών με σοβαρή οξεία ή χρονία καρδιακή ανεπάρκεια. Η πρώτη πατέντα και ο αρχικός σχεδιασμός της PULVAD είχε ξεκινήσει από τα χρόνια που εργάστηκε ο Γιάννης Νανάς στο Τμήμα Τεχνητών Οργάνων του Πανεπιστημίου της Utah. Στο τέλος της δεκαετίας του 80, λίγα χρόνια μετά που επεστρεψε στην Ελλάδα, ο καθηγητής Νανάς νόσησε πολύ βαριά και έμεινε τετραπληγικός για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Οπως ξέρουμε επανήλθε μετά την μακρά περιπέτεια της υγείας του στην ενεργό δράση και παρά τη μακρα απουσία του ξαναέστησε από το μηδεν μεγάλη ερευνητική ομάδα και συνέχισε τις μελέτες για την αναπτυξη της PULVAD. Μέρος αυτης της πρωτοποριακής δουλειάς αποτέλεσε και τη διδακτορική διατριβή του αείμνηστου Γιάννη Τερροβίτη (ο οποίος ηταν πολυαγαπημένος μαθητής του Δασκάλου μας και άνθρωπος και επιστήμονας πολύ μεγάλου βεληνεκούς). Οι σχετικά προσφατες εμφυτεύσεις της PULVAD σε ασθενείς στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» (ομάδα καρδιοχειρουργού Χ. Χαρίτου) έδειξαν το εφικτό και την ασφάλεια της. Ο ΕΟΦ μετά από μελέτη αυτων των πρώτων αποτελεσμάτων έχει ήδη εγκρίνει τις κλινικές μελέτες της επόμενης φάσης. Ώστε αυτή η εφεύρεση του Δασκάλου μας, αυτή η μεγάλη προσπάθεια να μπει η πατρίδα μας στο Χάρτη των συσκευών τεχνητής καρδιάς, να προχωρήσει στην επόμενη φάση κλινικών δοκιμών όπως γίνεται πάντα όταν αναπτύσσεται μία καινούργια καινοτόμος ιατρική συσκευή. Αυτό βέβαια θα απαιτήσει οι συνάδελφοι που ασχολούνται με την τελικού σταδίου καρδιακή ανεπάρκεια στην πατρίδα μας να πρωτοστατήσουν. Όπως μας δίδαξε εμπρακτα πολλάκις ο Δάσκαλος μας αλλά και άλλοι πρωτοπόροι συνάδελφοι θέλει αρετή και τόλμη η καινοτομία.

Όλα τα παραπάνω βέβαια έγιναν με την τεράστια συνδρομή μιας μεγάλης ομάδας συνεργατών, συναδέλφων, μαθητών και φίλων. Στάθηκαν δίπλα στο Δασκαλο μας άνθρωποι όλων των αποχρώσεων. Ανεξαρτήτως καταγωγής και πεποιθήσεων. Τι ελκύει άραγε τους συνανθρώπους σου να βάλουν πλάτη και να συμπαρασταθούν? 

Αποτάθηκα τις τελευταίες μέρες σε πολλούς μαθητές, συνεργάτες και φίλους τους Δασκάλου μας. Οι οποίοι βρίσκονται είτε στην πατρίδα μας είτε στο εξωτερικό. Και θα σταχυολογήσω παρακάτω μερικά από αυτά που έγραψαν για το Δάσκαλο μας. Απολογούμαι βέβαια που δεν μπορώ να τα συμπεριλάβω όλα λογω έλλειψης χρόνου. Γράφουν λοιπόν οι συνάδελφοι και φίλοι:  

“Οραματιστής, μέντορας, δάσκαλος, πρωτοπόρος, φιλόσοφος αλλά όχι θεωρητικός. Ακούραστος, δοτικός. Αυτοδημιούργητος, ευφυής, με αξιοζήλευτη εργατικότητα. Αυστηρός, σκληρός αλλα ταυτόχρονα και πολύ ευαίσθητος και χιουμορίστας. Αδέκαστος και άμεμπτος ηθικά. Αποτελούσε μεγάλη πηγή έμπνευσης για όλους εμάς που βρισκόμασταν κοντά του.

Αυτός μας έμαθε το εμείς και όχι το εγώ. Μας δίδασκε την ομαδικότητα, τίποτα δεν ήταν έργο ή προνόμιο του ενός, αλλά ήταν όλα έργο της ομάδας.

Ενεθαρρυνε το φοιτητή ιατρικης απο την πρώτη στιγμή που τον «εξομολογούσε» ότι οι επιλογές του είναι απεριόριστες. Και αν τότε ο φοιτητής του έλεγε «μα μόλις ξεκίνησα, είμαι μικρός...» τότε του παρουσίαζε το παράδειγμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όχι σαν παράδειγμα μεγαλομανίας αλλά ως πρότυπο για κάθε νέο σε ηλικία άνθρωπο που θέτει στόχους και που είναι υπεύθυνος για να καθορίσει τη μοίρα του.

Αγαπούσε και κυνηγούσε να βοηθήσει ανθρώπους που έβλεπε ότι είχαν μέσα τους φλόγα για επιστημονική αναζήτηση. Έκανε ότι πέρναγε από το χέρι του να εκπαιδεύσει την επόμενη γενιά και πίστευε ότι διεθνείς συνεργασίες και εκπαίδευση σε πρωτοπόρα διεθνή κέντρα ήταν μονοδρομος για την εξέλιξη της καρδιολογίας στην Ελλάδα. 

Ήταν ένα τρανό παράδειγμα ότι πολλά καλά πράγματα είναι δυνατά στην πατρίδα μας! Ήταν πολύ περήφανος που ήταν Έλληνας! 

Είμαστε πάρα πολλοί αυτοί που του οφείλουμε πολλά. Άνοιξε δρόμους και στήριξε τόσους και τόσους νέους να ανοίξουν τα φτερά τους.

Και πάνω από όλα ήταν άνθρωπος.» 

Το φιλανθρωπικό και ανθρωπιστικό έργο του δασκάλου μας ήταν πολύπλευρο. Η ειλικρινής και αγνή χριστιανική πίστη του τον οδήγησε σε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο στην Ελλάδα, που παραμένει κρυφό. Αν και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στον πάσχοντα άνθρωπο ως ιατρός, δεν έμεινε εκεί. Από τη νεαρή του ηλικία είχε σφοδρή επιθυμία να προσφέρει έτι περαιτέρω μέσω της ιεραποστολής. Έτσι, αυτό που δεν μπόρεσε να εκπληρώσει ως νεαρός ιατρός, το έθεσε σε εφαρμογή λίγο αργότερα εμπνέοντας και «συμπαρασύροντας» σε αυτό το ταξίδι προσφοράς και άλλους φίλους, ιατρούς και μη. Ηταν ο ιδρυτής και πρωτεργάτης του Κέντρου Διεθνούς Αλληλεγγύης & Συνεργασίας Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός. Μεσω αυτού και πάντοτε με σεβασμό και σε συνεργασία με το Πατριαρχείο Αλεξανδρίας και τις τοπικές Ορθόδοξες εκκλησίες οργάνωσε αποστολές στην Ουγκάντα και την Τανζανία και αργότερα και στη Μαδαγασκάρη, όπου μια μεγάλη ομάδα ιατρών, οδοντιάτρων και νοσηλευτών με την υποστήριξη άλλων ειδικοτήτων πρόσφεραν ιατρικές υπηρεσίες σε απομακρυσμένα χωριά. Προχώρησε στην ίδρυση 2 νοσοκομείων ενα στην Ουγκάντα και ένα στην Τανζανία και σε σειρα αγροτικών ιατρείων. Επίσης προχώρησε στην ίδρυση σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές και σε σειρά αρδευτικών έργων. Υποστήριζε τη λειτουργία αυτών των δομών και μετά την ίδρυσή τους, προσλαμβάνοντας προσωπικό από την εκάστοτε περιοχή. Όλα αυτά με τεράστιο προσωπικό κόστος και προσωπικό μόχθο. Δεν έμεινε όμως εκεί. Προσβλέποντας στη συνέχιση αυτού του σημαντικού έργου και θέλοντας να εμπνεύσει τη νεότερη γενιά, διοργάνωνε κάθε χρόνο μια συνάντηση με νέα παιδιά (κυρίως φοιτητές από διαφορες σχολές του Πανεπ. Αθηνών)  όπου μιλούσε με πάθος και ενθουσιασμό μικρού παιδιού για τη χαρά της προσφοράς μέσω της ιεραποστολής. Σε κάθε αποστολή που πήγαινε στην Αφρική έπαιρνε μαζί του όποιον έδειχνε ειλικρινές ενδιαφέρον. Πέρα από το σημαντικότατο αυτό έργο αυτό καθεαυτό, η έμπνευση και ο ενθουσιασμός που μετέδιδε στη νεότερη γενιά ήταν ίσως η μεγαλύτερή του παρακαταθήκη. Κατά ομολογια του Δασκάλου μας την ανάγκη να αναπτυχθούν αυτα τα φιλανθρωπικά εγχειρήματα του την ενεφύσησαν οι ομιλίες περί ιεραποστολής του πνευματικού του Αθανασίου του Μυτιληναιου (ο οποιος κατα τον Άγιο Παϊσιο υπήρξε μέγας διδάσκαλος της Εκκλησίας). Οικοδόμησε επίσης ισχυρότατη σχέση με τον επόμενο πνευματικό του, το μακαριστό πατέρα Επιφάνιο Θεοδωρόπουλο, ο οποίος κατα γενική αποδοχή στον ελληνορθόδοξο κόσμο είχε μεγαλη σοφία και για πολλούς η χάρη του έφτανε στην Αγιότητα. Αυτοί οι δύο σημαντικοί πνευματικοί πατέρες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του. 

Μαρία Αναστασίου Νανά... Τι να πει κανείς για την πραγματικά ανεπανάληπτη σύνδεση και ένωση που είχαν ο Γιάννης και η Μαρία Νανά. Μαζί απο φοιτητές Ιατρικής περασαν αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο όλα τα κύματα της ζωής. Είναι πραγματικα δύσκολο να μπορέσει κάποιος να περιγράψει με λόγια το εύρος και το βάθος αυτής της συνδεσης, αυτού του αλληλοσυμπληρώματος. Ήταν πολύ δύσκολο να δεις που τελείωνε ο ένας και που ξεκινούσε ο άλλος. Η αγάπη του ενός προς τον άλλον ήταν συγκινητική και αποτελούσε και αποτελεί πρότυπο.

Η αγάπη του Γιάννη Νανά προς τα αδέλφια του, τα ανίψια του κ την ευρύτερη οικογένεια του ήταν επίσης αξεπέραστη και συγκινητική. Την είδαμε και τη ζήσαμε τόσες πολλές φορές. 

Δάσκαλε μας:

Μαθητές και συνεργάτες σου γαλουχημένοι με τη φιλοσοφία σου βρίσκονται πλεον στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στην Αμερική, βρίσκονται παντού. Μας έδειξες με πράξεις και όχι με λόγια ότι η ΑΡΧΗ είναι το Ημισυ του Παντός. Η ΑΡΧΗ με το νόημα της ΕΝΑΡΞΗΣ ενός εγχειρήματος. Η ΑΡΧΗ με το νόημα των ΑΞΙΩΝ και των ΙΔΑΝΙΚΩΝ. Και η AΡΧΗ με το νόημα της ΗΓΕΣΙΑΣ, των ΚΑΝΟΝΩΝ και του καλά οργάνωμένου συστήματος. Όλα κεντρικά στοιχεία της φιλοσοφίας σου Δάσκαλε μας.

Μας έδειξες ότι θέλει Αρετή και Τόλμη η Πρωτοπορία, η Καινοτομία, η Ελευθερία.

Δάσκαλε μας, μας έδειξες με πράξεις και όχι με λόγια ότι σε αυτή τη ζωή πρέπει να στοχευουμε να κάνουμε κάτι, να προσφέρουμε κάτι. Και όχι απλώς να γίνουμε κάτι.  

Στον κόσμο της καρδιάς σου είχες μεγάλη αξία και γενναιοδωρία. Ξεκινούσες από την αταλάντευτη πίστη σου στο Θεό, τη βιωματική ορθόδοξη ζωή σου και τα μετουσίωνες σε ένα ορμητικό ποταμό αγάπης που βρήκε την έκφραση του στην πιο ευαίσθητη υπηρεσία του πόνου του συνανθρώπου σου, όπου με συναίσθηση ιερουργίας υπηρέτησες πιστά και ευλαβικά για πάνω από 50 χρόνια. Έτρεξες, γιάτρεψες, πόνεσες, παρηγόρησες!

Αυτή η φιλοσοφία σου, οι αρχές σου, το αποτύπωμα σου θα μείνουν ανεξίτηλα στις ψυχές μας και στις καρδιές μας. Όσοι σε ζήσαμε από κοντά και επί μακρόν έχεις σημαδέψει τη ζωή μας.

Είθε ο χρόνος να δώσει παρηγοριά στην κα Νανά, στα αδέλφια σου, στα ανίψια σου, στους μαθητές σου, στους συνεργάτες σου και στους φίλους σου. 

Καλό σου ταξίδι Δάσκαλε μας και Αιωνία σου η Μνήμη!