ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΟΙ

ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΟΙ «ἔπαιρνε τὸ θυμιατὸ καὶ θυμίαζε τὸ εἰκόνισμά της καὶ μοσχοβολοῦσε ὁ τόπος» (Δ. Νατσιός)

Οἱ σύγχρονοι εἰκονομάχοι

Δημήτρης Νατσιὸς
δάσκαλος-Κιλκὶς

.                               Θὰ θυμοῦνται οἱ παλαιότεροι πὼς ὅταν εἰσερχόσουν σὲ ἕνα σχολεῖο ἢ ἔμπαινες σὲ μία αἴθουσα διδασκαλίας, στοὺς τοίχους ἀντίκριζες ἀναρτημένες ζωγραφιὲς ἡρώων τοῦ Εἰκοσιένα ἢ ρητά, κυρίως ἀπὸ ἀρχαίους συγγραφεῖς καὶ τὸ Εὐαγγέλιο. Ὅσοι τὰ προλάβαμε αὐτὰ ἔχουμε ἀνεξίτηλα ἀποτυπωμένες στὴν μνήμη μας τὶς μορφὲς τῶν ἀγωνιστῶν ἢ ἀκόμη θυμόμαστε τὸ «γνῶθι σαὐτὸν» καὶ τὸ «ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἠμῶν Χριστῷ τῷ Θεῶ παραθώμεθα». Ὅλα αὐτὰ βέβαια ἐξοβελίστηκαν, ὅταν ξεκίνησε ὁ ἐξευρωπαϊσμός μας, ὅπως εὐφυῶς βαπτίστηκε ἡ μετάλλαξη τοῦ Ἕλληνα σὲ γραικύλο. Καὶ ἂν προβάλλεις τὴν ἔξοχη παιδαγωγική τους ἀποστολὴ – θὰ ἀναφερθοῦμε παρακάτω- θὰ σέ… σὲ ἀποστομώσουν μὲ τὸ ἑξῆς ὑψιπετὲς ἐπιχείρημα οἱ ἡμιμαθεῖς τενεκέδες: «μὰ σὲ ποιόν αἰώνα ζοῦμε;». Μάλιστα. Δηλαδή, οἱ πατεράδες καὶ οἱ παπποῦδες μας ποὺ ζοῦσαν στὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰώνα ἦταν βάρβαροι καὶἀπολίτιστοι καὶ ἐμεῖς ξεχειλίζουμε ἀπὸ πολιτισμὸ καὶ εὐγένεια. Οἱ γιαγιάδες μας ποὺ τηροῦσαν τὶς νηστεῖες, ποὺ ἔκαμαν μετάνοιες στὴν Παναγία, μπροστὰ στὸ ἀκοίμητο καντήλι της, ἦταν μὲς στὰ σκοτάδια. (Συνήθιζε μία γιαγιὰ ποὺ ἔπινε καφὲ μὲ τὶς φιλενάδες της, νὰ λέει: πάω νὰ ἑτοιμάσω καὶ τὸν «καφέ τῆς Παναγίας μας». Καὶ ἔπαιρνε τὸ θυμιατὸ καὶ θυμίαζε τὸ εἰκόνισμά της καὶ μοσχοβολοῦσε ὁ τόπος).
.                               Παιδεία τῆς ἀρετῆς ἦταν καὶ ἡ παιδεία τῆς ἀρχαίας πόλης, κατόρθωμα ποὺ συνεχίστηκε γιὰαἰῶνες σὲ τοῦτα ἐδῶ τὰ χώματα, ὥς ποὺ κατέπεσαν πάνω της τὰ ξεσκλίδια τῆς ψευτοπροοδευτικότητας, «γιὰνὰ κάνει τοὺς Ἕλληνες ἴσους στὴ συμφορά, νὰ τοὺς ἰσοπεδώσει στὴν δυστυχία». (Ἰω Γιαννόπουλου, «Πολιτεία καὶ ἦθος», Ἀθήνα 1983, σέλ.221).
.                               Καὶ γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴν παιδεία τῆς ἀρετῆς στὴν παιδεία της… ἁρπαχτῆς, πλὴν τῶν ἄλλων παραγόντων – ἔκπτωση τοῦ διδασκαλικοῦ ἀξιώματος, διασυρμὸς τοῦ σχολικοῦ βιβλίου -ἔπρεπε νὰ ἀποσυρθοῦν ἀπὸ τὶς σχολικὲς αἴθουσες καὶ οἱ εἰκόνες τῶν ἀνθρώπων ποὺ πραγμάτωσαν τὴν ἀρετή: οἱ ἥρωες καὶ οἱ σοφοί. Μία ἰδιότυπη εἰκονομαχία ποὺ κυριαρχεῖ στὴν παιδεία.
.                               Γιορτάζουμε τὴν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ἀναστήλωση τῶν ἱερῶν εἰκόνων. Εἶναι γνωστὸ πὼς τὰ τελευταῖα χρόνια τὰ γνωστά, σκοτεινὰ κέντρα τῶν χριστομάχων, χρησιμοποιώντας τὸ ἐπιχείρημα τοῦ λεγόμενου οὐδετερόθρησκου σχολείου, βάλθηκαν νὰ ἀποκαθηλώσουν ἀπὸ τὶς σχολικὲς τάξεις, μετὰ τοὺς ἥρωες, καὶ τὶς εἰκόνες. Στὰ σχολικὰ βιβλία Γλώσσας, οἱ σύγχρονοι Εἰκονομάχοι, σχεδόν πέτυχαν τὸν ἐξοβελισμὸ τῆς ὀρθόδοξης ἁγιογραφίας. Μετὰ βίας σ’ ὅλα τὰ βιβλία Γλώσσας τοῦ Δημοτικοῦ θὰ συναντήσεις 5-6 εἰκόνες. (Ἀκόμη καὶ στὶς ἑορταστικὲς ἑνότητες- Χριστούγεννα, Πάσχα -παρελαύνουν οἱ φραγκοζωγραφιές, κάρτες, αὐγὰ καὶχιονάνθρωποι, ἐνῶ δὲν θὰ βρεῖς, γιὰ παράδειγμα, εἰκόνα τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ στὸ κεφάλαιο γιὰ τὰ Χριστούγεννα τῆς Ε´ Δημοτικοῦ).
.                               Κατ’ αὐτοὺς τὸ λιτό, «ἀνεξίκακον καὶ ἀθεάτριστον» τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας, δὲν συνάδει μὲ τὴν παιδικὴ ἡλικία. Εἶναι ὅμως ἔτσι τὰ πράγματα; Χρησιμοποιώντας τὴν ἐξαίρετη ἔκδοση τῆς Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου Καρέας, «τί ξέρεις ἐσὺ γιὰ τὶς εἰκόνες» σημειώνουμε, ἐν περιλήψει,  τὰ ἑξῆς:
.                               Ἂν βάλουμε τὸ παιδὶ νὰ ζωγραφίσει π.χ. ἕνα δέντρο, ἐκεῖνο θὰ ἀκολουθήσει φυσικότατα τὴβυζαντινὴ ζωγραφική. Θὰ ζωγραφίσει τὸ δέντρο μὲ κάθε τοῦ φύλλο χωριστά, εὐδιάκριτα, τὸν κάθε καρπὸὁλόκληρο, συγκεκριμένο. Διότι τὸ παιδὶ ἔχει ἔμφυτη τὴν αἴσθηση τῆς ἑνότητας, ἐνῶ ἡ δυτικὴ τέχνη, ποὺ ἔχει ὡς κύριο χαρακτηριστικό της τὴν ἀποσπασματικότητα, τοῦ δημιουργεῖ διλήμματα. Τὸ παιδὶ δηλαδὴ δὲν μπορεῖνὰ δημιουργήσει κάτι μισό, π.χ. ἕνα σπίτι ἢ ἕνα βουνὸ μισὸ καὶ τὸ ἄλλο μισὸ νὰ χάνεται μέσα στὴ σκιά. Στὸ παιδικὸ σχέδιο, ὅπως καὶ τὸ βυζαντινό, ὅλα φαίνονται, ὅλα παρατίθενται. Ὅλα τὰ φύλλα εἶναι πάνω στὰ δέντρα, τίποτε δὲν εἶναι πεσμένο κάτω.
.                               Ἐπίσης τὸ παιδὶ δὲν δεσμεύεται ἀπὸ τοὺς νόμους τῆς ὀπτικῆς καὶ τῆς προοπτικῆς. Ἂν τοῦπεῖς νὰ ζωγραφίσει τὴν οἰκογένειά του, θὰ ζωγραφίσει μεγαλύτερο τὸν πατέρα, λίγο μικρότερη τὴ μητέρα καὶτὰ παιδιὰ ἀκόμη μικρότερα. Θὰ ζωγραφίσει δηλαδὴ ἀξιολογικά, ὅπως κάνει καὶ ἡ βυζαντινὴ τέχνη. Ἔχουμε δεῖεἰκόνες, στὶς ὁποῖες τὸ πρόσωπο ποὺ κυριαρχεῖ, ζωγραφίζεται μεγαλύτερο. (Ἡ Θεοτόκος στὴν εἰκόνα τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ, ὁ Παῦλος καὶ ὁ Πέτρος στὴν εἰκόνα τῆς Πεντηκοστῆς). Ζωγραφίζονται μεγαλύτεροι ἀξιολογικά, σύμφωνα μὲ τὴν πνευματικὴ προοπτική.
.                               Ἕνα ἄλλο σημεῖο ταυτίσεως παιδικοῦ σχεδίου καὶ βυζαντινοῦ, εἶναι ἡ «θέα τῶν ἀθεάτων». Ἡ βυζαντινὴ εἰκόνα ἱστορεῖ, ὄχι μόνο τὰ θεατά, ἀλλὰ καὶ τὰ ἀθέατα ἀκόμη, πράγμα ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ κάνει ἡ δυτικὴ φαινομενοκρατικὴ τέχνη. Π.χ. στὴν εἰκόνα τῆς ἰάσεως τοῦ Παραλυτικοῦ του Εὐαγγελίου, εἰκονίζονται ἔξω ἀπὸ τὸ σπίτι ὅσα διαδραματίζονται μέσα στὸ σπίτι, τοῦ ὁποίου οἱ ἄνθρωποι ποὺ μετέφεραν τὸν Παραλυτικὸ διέρρηξαν τὴ στέγη. Ἐπειδὴ δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ παρουσιαστοῦν καταλεπτῶς τὰ γεγονότα, ἂν ζωγραφίζονταν μέσα στὸ σπίτι καὶ θὰ παρέμεναν ἀθέατα, ἡ βυζαντινὴ τέχνη βρίσκει αὐτὴ τὴ λύση, τὰπαρουσιάζει σὰν νὰ διαδραματίζονται ἔξω. Ἢ σὰν νὰ γίνονται διάφανοι οἱ τοῖχοι καὶ νὰ ἀποκαλύπτονται ὅλα.
.                               Τὸ ἴδιο κάνει καὶ τὸ παιδὶ στὴ ζωγραφική του. Ἡ θέα τῶν ἀθεάτων εἶναι πολὺ φυσικὴ γιὰ τὸπαιδί, γιατί μέσα τοῦ ἔχει μία ὁλοκληρωμένη θεώρηση τοῦ κόσμου, ποὺ δὲν δεσμεύεται ἀπὸ τοὺς νόμους τῆς προοπτικῆς. Ἔτσι, ἂν τὸ βάλεις νὰ ζωγραφίσει τὸ σπίτι του, τὸ ζωγραφίζει σὰν διάφανο. Οἱ ἄνθρωποι, τὰἔπιπλα, τὰ λουλούδια, εἶναι θεατά. Οἱ τοῖχοι δὲν ἐμποδίζουν τὴ θέα καὶ τῆς πιὸ μικρῆς λεπτομέρειας. Ἢ ἂν τοῦπεῖς νὰ ζωγραφίσει τὴ θάλασσα, θὰ τὴ ζωγραφίσει ἔτσι ὥστε τὰ ψάρια ὅλα εἶναι ὁρατά, ὅπως τὸ κάνει καὶ ἡβυζαντινὴ τέχνη στὴν εἰκόνα τῆς Βάπτισης.
.                               Εἶναι φανερὸ λοιπὸν ὅτι ἡ τέχνη αὐτὴ εἶναι πολὺ οἰκεία στὸ παιδί, δὲν τοῦ δημιουργεῖδιλήμματα, δὲν τὸ κοντράρει καὶ τὸ ὡριμάζει μὲ τὰ μυστικὰ μηνύματα ποὺ τοῦ ἐμπνέει ἡ αἰσθητική της: Ὅτι δηλαδή ὅλη ἡ κτίση εἶναι δῶρο τοῦ Δημιουργοῦ. Ὅλα εἶναι καμωμένα «καλὰ λίαν». Ὅλα εἶναι συμφιλιωμένα μεταξύ τους, καὶ τὸ ὅλο καὶ τὸ ἐπὶ μέρους, ἡ ἠρεμία, ἡ εἰρήνη καὶ ἡ ἁρμονία ξεχύνονται ἀπὸ τὴ συνύπαρξή τους. Καὶ ἔτσι τὸ δοξολογικὸ βίωμα κτίζεται μυστικὰ καὶ ὑπαρξιακὰ στὴν παιδικὴ ψυχή.

Δημήτρης Νατσιὸς

δάσκαλος-Κιλκὶς 

ΠΗΓΗ:  ΚΛΙΚ