ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821 - 23. Ο ΡΗΓΑΣ καὶ ὁ Γαλλικὸς Διαφωτισμὸς - 2

 

ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821- 23. Ο ΡΗΓΑΣ καὶ ὁ Γαλλικὸς Διαφωτισμὸς-2 (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

 

Ὁ Ρήγας καὶ ὁ Γαλλικὸς Διαφωτισμὸς
Μέρος Β΄ 
Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821 – 1. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 2. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 4. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 5. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΡΩΓΩΝ ΙΩΣΗΦ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ E΄ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 7. ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΪΡΟΝ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 8. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 10. ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 12. ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 13. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ [B´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 15. Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΥΠΡΟΥ KΥΠΡΙΑΝΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 16. ΕΫΝΑΡΔΟΣ: Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΜΕΤΕΡΝΙΧ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ [Β´- Ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ρήγας καὶ ὁ Κοραὴς] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 18. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΕΤΥΧΑΝ ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 18. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: ΛΗΘΗ καὶ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 19. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: Η ΔΕΣΠΩ καὶ Η ΜΟΣΧΩ, Οἱ ἡρωίδες τοῦ Σουλίου (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 20. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 21. ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 22. Π. ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ [Α], Ο ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 22. Π. ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ [B], ΑΞΙΟΣ ΠΟΙΜΕΝΑΣ, ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 22. Π. ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ [Γ], ΠΡΟΣΦΟΡΑ καὶ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821- ΡΗΓΑΣ: Ο ΣΠΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ-1 (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

 .                Ὁ Ρήγας γεννήθηκε στὸ Βελεστίνο τῆς Θεσσαλικῆς Μαγνησίας τὸ 1757 ἀπὸ εὔπορους γονεῖς καὶ εὐτύχησε νὰ ἔχει ἀπὸ μικρὸς σπουδαίους δασκάλους τοῦ Γένους, μὲ τοὺς ὁποίουςἀγάπησε τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀπέκτησε τὸν πόθο αὐτὴ νὰ ἐλευθερωθεῖ. Ὁ συνεργάτης τοῦ Ρήγα Χριστόφορος Περραιβὸς στὴ «σύντομη βιογραφία», ποὺ ἔγραψε γι’ αὐτόν, σημειώνει ὅτι δάσκαλος τότε στὸν Τύρναβο ἦταν ὁ σοφὸς μετέπειτα ἱερεὺς – οἰκονόμος Ἰωάννης Πέτζαρης καὶ στὰ Ἀμπελάκια ὁ Γεώργιος Τρικεύς. Καὶ οἱ δύο ὑπῆρξαν μαθητὲς τοῦ περίφημου μετέπειτα Ἀρχιεπισκόπου Σλαβωνίου καὶ Χερσῶνος Εὐγενίου Βούλγαρη (Σημ.  σελ. 6 στὸ βιβλίο τοῦΠερραιβοῦ – ἀναστατικὴ ἔκδοση ἀπὸ Διον. Νότη Καραβία). Ὁ Περραιβὸς συμπληρώνει ὅτι στὴΖαγορὰ τοῦ Πηλίου ὑπῆρχε ἑλληνικὸ σχολεῖο, στὸ ὁποῖο φοίτησε ὁ Ρήγας καὶ στὸ ὁποῖο σχολάρχης ἦταν «κάποιος λογιώτατος Κωνσταντῖνος».
 .                Στὴ Θεσσαλία δὲν ἄντεξε τὴν καταπίεση τῶν ὀθωμανῶν καὶ τὴν ἐγκατέλειψε σὲνεανικὴ ἡλικία. Πρῶτα πῆγε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ στὴ συνέχεια στὸ Βουκουρέστι, ὅπουἔζησε ἀπὸ πρὶν τὸ 1787 ἕως τὸ 1796, ὅταν μετοίκησε στὴ Βιέννη. Καθὼς ἦταν ἰδιοφυής, εὔκολαἔμαθε νὰ διαβάζει καὶ νὰ μεταφράζει στὰ ἑλληνικὰ ἐπιστημονικά, φιλοσοφικά, καὶ λογοτεχνικὰβιβλία, ποὺ ὑπῆρχαν ἄφθονα στὴν Εὐρώπη, ἀπὸ τὰ γερμανικά, τὰ γαλλικὰ καὶ τὰ ἰταλικά. ΣτὴΒιέννη ἔζησε ἕως τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1797, ὅταν ἀναχώρησε γιὰ τὴν Τεργέστη. Στὴν πόλη αὐτὴσυνελήφθη ἀπὸ τοὺς Αὐστριακούς, οἱ ὁποῖοι στὴ συνέχεια τὸν παρέδωσαν στοὺς Ὀθωμανοὺς καὶαὐτοὶ τὸν ἐκτέλεσαν διὰ στραγγαλισμοῦ.
.                Στὸ Βουκουρέστι εὐτύχησε νὰ γνωρίσει τὸν σημαντικὸ λόγιο Δημήτριο Καταρτζή, ὁὁποῖος ἐπηρέασε τὴ σκέψη του. Ὁ Περραιβὸς γράφει στὴ σύντομη βιογραφία του γιὰ τὸν Ρήγα: «Τύχῃ ἀγαθῇ πρὸς εὐκολωτέραν ἐπιτυχίαν τοῦ σκοποῦ του ἐσχετίσθη μετά τινος Δημητρίου Κανταρτζῆ Βυζαντίου, ἑβδομηκονταετοῦς σχεδὸν τὴν ἡλικίαν, ἀνδρὸς σημαντικοῦ, πρωτοκαθεδρίαν τοῦ ἀνωτέρου δικαστικοῦ κλάδου κατέχοντος, ἀνδρὸς τιμίου, ἐγκρατοῦς τῆς ἑλληνικῆς, γαλλικῆς καὶ ἀραβικῆς διαλέκτου καὶ θερμοῦ Πατριώτου» (αὐτ. σελ. 8). Ὁ Καταρτζὴς κατηύθυνε τὸν ἰδιοφυῆ Ρήγα πρὸς τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ φιλοσοφικὴ γνώση τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, μὲπαράλληλη γνώση τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας. Πρέπει ἐπίσης νὰ τοῦ ἐνεφύσησε τὴ συνέχεια τοῦἜθνους, ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα καὶ τὸ Βυζάντιο ἕως τὶς ἡμέρες τους, καὶ ἐνίσχυσε τὸν πόθο του Αὐτὸνὰ ἐλευθερωθεῖ
.                Ὁ Δημήτρης Καταρτζὴς (1730-1807) ἀνῆκε στὴν ἀριστοκρατία τοῦ Φαναρίου καὶμελέτησε μὲ ἐνδιαφέρον τὸ ἀναπτυσσόμενο ρεῦμα τοῦ Γαλλικοῦ Διαφωτισμοῦ. Δὲν ἦταν ὑπὲρ τῆς τυφλῆς καὶ ὁλικῆς ἀποδοχῆς τῶν ἰδεῶν του, οὔτε ὑπὲρ τῆς ἀπόρριψης ὅσων πρέσβευε γιὰ τὴν καταπολέμηση τῶν δεισιδαιμονιῶν καὶ τῶν προλήψεων. Περὶ τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ἔγραψε τὸσύντομο δοκίμιο «Συμβουλὴ στοὺς νέους πῶς νὰ ὠφελοῦνται καὶ νὰ μὴ βλάπτουνται ἀπ’ τὰ βιβλία τὰ φράγκικα καὶ τὰ τούρκικα καὶ ποιὰ νά’ ναι ἡ καθ’ αὑτό τους σπουδή». Ὁ Καταρτζὴς δὲν ἔκρυψε τὴ φιλοδοξία του νὰ μιμηθεῖ τὸν Μέγα Βασίλειο στὴν ὁμιλία του «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων». 
.                Ὁ καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Στρασβούργου Ἀστέριος Ἀργυρίου γράφει: «Μέσα στὸ κλίμα τῶν ἐθνικῶν ἐξάψεων ὁ Καταρτζὴς φροντίζει πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα, νὰ ὁρίσει καὶ νὰ ἀναπτύξει τὴν ἰδέα τοῦ ὀρθοδόξου ἑλληνικοῦ Γένους, ποὺ τὸ ὀνομάζει Ρωμιοσύνη καὶ ποὺ συγκεντρώνει τὴδιπλὴ κληρονομιά, τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ καὶ τὴν βυζαντινὴ χριστιανική. Σύμφωνα μὲ τὸν Φαναριώτη λόγιο ἡ εὐθύνη τῶν Ρωμιῶν τῆς ἐποχῆς του – καὶ ἑπομένως τοῦ Ρήγα – ἦταν μεγάλη. Εἶχαν καθῆκον νὰ ὑπερασπισθοῦν τὴν διπλὴ παρακαταθήκη καὶ νὰ ἐργασθοῦν γιὰ τὴνἀπελευθέρωση τῆς Ρωμιοσύνης». (Ἄρθρο τοῦ Ἀστ. Ἀργυρίου «Τρία κείμενα γιὰ μία ἀπάντηση ἢ σκέψεις πάνω στὸ διάλογο τῆς Ὀρθοδοξίας μὲ τὸν ἔξω κόσμο» στὸν Χαριστήριο Τόμο γιὰ τὸν Μητροπολίτη Ἀδριανουπόλεως Δαμασκηνό. Ἔκδ. Διακοινοβουλευτικῆς Συνέλευσης Ὀρθοδοξίας, Ἀθήνα, 2007, σελ. 127). 
.                Ὁ Καταρτζὴς ἦταν κριτικὸς πρὸς τὸν Βολταῖρο. Ἔγραψε σχετικά: «Ὁ Βολταίρ… μὲλόγο πὼς συντυχαίνει (μιλάει) κατὰ τῆς δεισιδαιμονίας, ἦταν ἕνας ἄκρως δεισιδαίμων εἰς τὴν ἀσέβειαν» (Δημ. Καταρτζὴ «Τὰ εὑρισκόμενα», ἐκδ. Κ.Θ. Δημαρᾶς, Ἀθήνα 1970, σ. 61 καὶ Δημ. Ἀποστολόπουλου «Ὁ Καταρτζὴς καὶ οἱ Questions sur l’ Encyclopedie τοῦ Βολταίρου», Περ/κὸ «ὉἘρανιστής», τόμ. 24 (2003) σελ. 105).
.                Ὁ Ρήγας ἀπὸ τὸ Βουκουρέστι καὶ τὴ Βιέννη καὶ γνωρίζοντας ἄριστα τὰ γαλλικὰἐνημερωνόταν γιὰ τὶς νέες ἰδέες καὶ τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ 18ου αἰώνα. Τὰ ἐφόδιά του ἔναντι τῆς γοητείας, ποὺ ἀσκοῦσε ὁ γαλλικὸς διαφωτισμός, ἦσαν ἡ διατήρηση τῆς ταυτότητάς του καὶ ἡ σὲβάθος μελέτη τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας καὶ τῶν Ἑλλήνων συγγραφέων. Ἕως τὸ 1789 εἶχε μελετήσει τὴν Ἐγκυκλοπαίδεια τῶν Ντιντερὸ καὶ Ντ’ Ἀλαμπὲρ καὶ ἔργα τῶν Βολταίρου, Ρουσὼ καὶ ἄλλων Γάλλων συγγραφέων. Ἀπὸ τὸ 1789 καὶ ἕως τὴ σύλληψή του, στὸ τέλος τοῦ 1797, ζοῦσε τὰ τῆς γαλλικῆς ἐπαναστάσεως καὶ ἐνημερώθηκε γιὰ τὴν Διακήρυξη τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου καὶτὸ Σύνταγμα τοῦ 1793. Ὅλες αὐτὲς τὶς γνώσεις του τὶς χρησιμοποίησε μεταφέροντάς τες στὸ δικό του ἐπαναστατικὸ σχέδιο, στὸ ὁποῖο δὲν εἶχε θέση τὸ «Ὑπέρτατο Ὂν» τοῦ Ροβεσπιέρου, ἡ «ΘεὰΛογικὴ» καὶ ὁ ἀντιχριστιανισμός.
.                Τελικὰ ὁ Ρήγας ἦταν διαφωτιστής; Ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Νίκ. Σβολόπουλος ἐκφράζει τὴν ἄποψη πὼς «δὲν δύναται νὰ θεωρηθεῖ ὡς ἀπόλυτα ἀναγκαστικὸς ὁ βαθμὸς τελικὰ τῆς ἀποδοχῆς τοῦ γαλλικοῦ διαφωτισμοῦ», ὅπως ὑποστηρίζουν οἱ Ἕλληνες ὀπαδοὶ τοῦ ΓαλλικοῦΔιαφωτισμοῦ. (Ὁμιλία Κων. Σβολόπουλου μὲ θέμα «Ἦταν ὁ Ρήγας Διαφωτιστής;», Πρακτικὰ Δ΄ Συνεδρίου Ε.Σ.Ε. τῆς Ι.Σ. τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἔκδ. «Ἀρχονταρίκι», Ἀθήνα 2016, σελ. 393). Ὁ βαθὺς γνώστης τῆς ζωῆς καὶ τοῦ ἔργου τοῦ Ρήγα Δρ. Δημήτρης Καραμπερόπουλος* γράφει γιὰτὸ ἴδιο θέμα: «Μὲ τὰ ἔργα του ὁ Ρήγας ἐπιτυγχάνει μία σύνθεση στοιχείων ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ καὶτοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ. Ἔπαιρνε ὅ,τι ἔκρινε καλό, μὲ σκοπὸ τὴν ὠφέλεια τοῦ Γένους του…» (Ὁμιλία μὲ θέμα «Ἑλληνικὸς καὶ Εὐρωπαϊκὸς Διαφωτισμός: Ἡ συνθετικὴ διάστασή τους στὸ ἔργο τοῦ ἐπαναστάτη Ρήγα Βελεστινλῆ», Πρακτικὰ τοῦ ἰδίου Συνεδρίου, σελ. 390).  
.                Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ὅπως μᾶς εἶπε ὁ κ. Καραμπερόπουλος σὲ συζήτηση ποὺεἴχαμε, σὲ ὅλο τὸ ἔργο του (Διακήρυξη, ἐπιστολὲς κ.λ.π) ὁ Ρήγας δὲν ἀναφέρει λέξη γιὰ τὴΓαλλικὴ Ἐπανάσταση, οὔτε ἐξυμνεῖ τὸν Ναπολέοντα. Ἀντίθετα ἐκφράζει τὴν Πίστη του στὴν Ὀρθοδοξία. Στὸν Θούριο γράφει «νὰ κάμωμεν τὸν ὅρκο πάνω στὸν Σταυρὸ» καὶ στὸν Ὕμνο Πατριωτικὸ γράφει: «Ὅποιος λοιπὸν εἶναι καλὸς κι ὀρθόδοξος χριστιανὸς μὲ τ’ ἅρματα στὸ χέρι, ἂς δράμει σὰν ξεφτέρι τὸ Γένος νὰ σώση μὲ χαρὰ μπρὲ παιδιά». Ἐπίσης στὴ σημαία τοῦ ἐλεύθερου Κράτους εἶχε βάλει τὸ ρόπαλο τοῦ Ἡρακλῆ μὲ τρεῖς Σταυροὺς ἐπάνω του.-.  

*Πρόσφατα κυκλοφορήθηκε ὁ 1230 σελ. Τόμος τοῦ Δημ. Καραμπερόπουλου «Μελέτες γιὰ τὸν Ρήγα Βελεστινλή». Σ’ αὐτὸν ὁ ἀναγνώστης ἐνημερώνεται πλήρως γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ρήγα. Τὸ e-mail τοῦ συγγραφέα εἶναι karamber@otenet.gr καὶ τὸ τηλέφωνο 210 8011066. 

ΠΗΓΗ:  ΚΛΙΚ