Το Κρυφό Σχολειό και το Δασκαλιό

Του Δημήτρη Περδίκη

Το 1971 η Ελλάδα γιόρταζε τα 150 χρόνια από την Επανάσταση του Γένους του 1821. Στα πλαίσια των εορτασμών τα Ελληνικά Ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν την χρονιά αυτή πέντε αναμνηστικές σειρές γραμματοσήμων. Η Παιδεία και ο Αγών ήταν μία από τις σειρές αυτές.

Στο γραμματόσημο των 15 δραχμών βλέπουμε τον περίφημο πίνακα τουΝικολάου Γύζη «ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», φιλοτεχνημένο το 1880, όταν ο μεγάλος ζωγράφος ήταν 38 ετών. Στον πίνακα βλέπουμε έναν ηλικιωμένο ιερέα ή μοναχό να διδάσκει πέντε παιδιά, άλλα κάθονται καταγής, ένα σε ένα σαμάρι. Ένα παιδί έχει ανοιχτό ένα τετράδιο, άλλο κρατάει ένα βιβλίο. Όλα ακούνε προσεκτικά, το ίδιο και ένας ένοπλος νέος που στέκεται πιο κει.

Ίσως αυτές οι γραμμές δεν θα χρειαζόταν να γραφούν αν κάποιοι «ιστορικοί» τα τελευταία χρόνια δεν αναφέρανε πως το κρυφό σχολειό ποτέ δεν υπήρξε και πως είναι ένας μύθος. Ο απόλυτος τρόπος με τον οποίο γίνεται η αναφορά αυτή, σε αντίθεση με την επιστημονική μεθοδολογία και τεκμηρίωση που υπάρχει στην ιστορική έρευνα, δημιουργούν τις πρώτες αμφιβολίες για την αντικειμενικότητα των γραφομένων. Ακόμα το όλο πλαίσιο των σχετικών κειμένων δείχνει μια τάση ωραιοποίησης των συνθηκών της τουρκοκρατίας και περιγραφή συνθηκών ιδανικής ζωής όπου διάφοροι λαοί, διαφόρων θρησκειών σε κλίμα ισονομίας, ελευθερίας και ασφάλειας ζούσαν σε πλήρη αρμονία κάτω από το στοργικό βλέμμα του σουλτάνου. Η έλλειψη αναφοράς στις τουρκικές φρικαλεότητες και η ταύτισή των απόψεών τους με την τουρκική ύλη που διδάσκεται στα τουρκικά σχολεία φέρνουν στο μυαλό πολλών υποψίες για τους λόγους για τους οποίους γράφονται όλα αυτά από τους αναθεωρητές της ιστορίας μας. Ακόμα η απόλυτη θέση τους «το κρυφό σχολειό είναι ένας μύθος» δείχνει να μην συμβαδίζει με το λογικό ερώτημα.

Μα, τόσοι αιώνες τουρκοκρατίας και σε μια τέτοια μεγάλη έκταση όπως αυτή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα ήσαν διαχρονικά τόσο ονειρικά ιδεώδη χωρίς την παραμικρή διαφοροποίηση στον χώρο και στον χρόνο;

Επικαλούνται την ύπαρξη της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Ναι, αυτή η σχολή εξυπηρετούσε τους Τούρκους, όπως τους εξυπηρετούσε η ύπαρξη του πατριαρχείου. Ο σουλτάνος ήθελε δίπλα του ομήρους τους ηγήτορες του ελληνισμού γιατί έτσι μπορούσε να κρατάει τους υπόδουλους κάτω από την εξουσία του. Ακόμα οι μορφωμένοι Ρωμιοί ήσαν χρήσιμοι, μορφωμένοι Τούρκοι δεν υπήρχαν και για θέσεις όπως του μεγάλου διερμηνέα, των διπλωματικών επαφών και αποστολών και άλλων πολλών κρίσιμων θέσεων για την λειτουργία της αυτοκρατορίας, οι Ρωμιοί ήσαν οι πιο κατάλληλοι.

Η πραγματικότητα ήταν όμως τελείως διαφορετική από αυτή που οι «αναθεωρητές» περιγράφουν. Η τουρκοκρατία ήταν μια σκλαβιά, μία ασήκωτη τυραννία. Αυτό δείχνουν εξ άλλου οι τόσες επαναστάσεις, η φυγή των κατοίκων προς την δύση, το δημοτικό τραγούδι και τόσα άλλα.

Υπήρξαν τόσες αλλαγές μέσα στους αιώνες. Τανζιμάτ, Χάτ-ι-Σερίφ, Χάτ-ι- Χουμαγιούν. Καταργήσεις και επαναφορές του παιδομαζώματος. Διεθνείς συνθήκες όπως αυτή του Κιουτσούκ Καϊναρτζί, που άλλαζαν τις συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων καφίρηδων Ρωμιών. Υπήρχαν περιοχές που απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια. Περιοχές που οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να ελέγξουν ή άλλες για τις οποίες είχαν αναγκαστεί να υπογράψουν συνθήκες.

Στις επαναστατημένες περιοχές οι Οθωμανοί ήσαν ανελέητοι και η μεταχείριση των πληθυσμών ανατριχιαστική και φρικτή. Όχι, δικαίωμα στην παιδεία δεν είχαν οι εξεγερμένοι, αλλά ούτε καν δικαίωμα στην ζωή. Μόνο μία δυνατότητα είχε ο εξεγερμένος τότε, πριν πέσει το γιαταγάνι του Τούρκου στο κεφάλι του, να κάνει επίκληση στον Αλλάχ τον φιλεύσπλαχνο. Τότε ο Τούρκος έπρεπε να σεβαστεί την ζωή του και να τον καλωσορίσει στον κόσμο του Ισλάμ. Γι’ αυτό έχουμε και τόσους εξισλαμισμούς ολόκληρων χωριών και περιοχών. Χωρίς τον ιερέα και την ορθοδοξία οι εξισλαμισμοί θα ήσαν πολύ μεγαλύτεροι και όλη η Βαλκανική χερσόνησος θα ήταν τώρα ισλαμική.

Το Δασκαλιό ή Δασκαλειό

Υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα πολλά τοπωνύμια «ΔΑΣΚΑΛΙΟ ή ΔΑΣΚΑΛΕΙΟ». Μερικά από αυτά είναι νησίδες κοντά στην ακτή, με κάποια εκκλησία ή ερείπια σήμερα κάποιας παλιάς εκκλησίας. Οι Τούρκοι βλέπετε συνήθως τρέμανε σαν τον διάβολο την θάλασσα. Πολλά από τα τοπωνύμια αυτά θα τα βρείτε μόνο σε σκονισμένους φακέλους συμβολαιογράφων όπου αναφέρεται π.χ. πως ο αγρός βρίσκεται στην θέση «Δασκαλιό». Κάθε Δασκαλιό ήταν κάποτε ένα κρυφό σχολειό. Μπορεί η τουρκική διοίκηση να επέτρεπε την δημιουργία ρωμαίικων σχολείων όπου και όταν αυτό την συνέφερε, όμως στις περισσότερες των περιπτώσεων ήταν ο τοπικός Τούρκος αφέντης, από τον αγά κάποιου χωριού μέχρι τον πασά κάποια περιοχής, που αποφάσιζε για το αν οι καφίρηδες (άπιστοι) θα μάθουν γράμματα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων φοβόταν πως αν μάθουν αυτά που τα βιβλία γράφουν τότε μπορεί και να ξεσηκωθούν, και να γυρεύουν τα παλιά τους μεγαλεία.

Κάποτε ο Αλή Πασάς στα Γιάννενα είχε πει: Κάτι συμβαίνει με αυτούς τους Ρωμιούς, σταμάτησαν να βαφτίζουν Γιάννη και Κώστα τα παιδιά τους και τους δίνουν όλο αρχαία ονόματα, να έχουν τίποτα πονηρό στον λογισμό τους;

ΠΗΓΗ: Philatelic.

Δασκαλιό, Δασκαλειό, Δάσκαλοι, Δασκάλι, Δασκόλι, Δασκαλονήσι, Δασκαλονήσια

Του Γιώργου Λεκάκη

Με τα ονόματα αυτά αναφέρονται νησίδες, όρμοι ή ακρωτήρια των ελληνικών θαλασσών, ονομαζόμενα έτσι επειδή επ’ αυτών υπήρχαν απρόσιτα από οθωμανούς διδασκαλεία / σχολεία, για τους λόγους που εκτέθηκαν πιο πάνω από τον κ. Περδίκη…

Έτσι, κρύφια νησο-διδασκαλεία ευρίσκουμε:

Στην νησίδα στον μυχό του όρμου Δασκαλιό της Λαυρεωτικής στην Αττική (πλ. 37°49’25" Β, μήκ. 24°03'20" Αν.). Επί της νησίδος αυτής υπάρχει και τάφος αρχαίος! Ο όρμος κείται σε απόσταση 7 μιλ. παράπλου Β. και ΒΔ. από τον φάρο Βρυσάκι. Είναι ο όρμος Ποταμός των αρχαίων (βλ. Στράβων, 342, 33, εκδ. Didot).

Στην νησίδα Δασκάλια, αριστερά τω εισπλεύσαντι δια του βορείου στομίου τον λιμένα Πώγωνος του Πόρου στον Σαρωνικό, και αριστερά επίσης τω εισπλέοντι τον ελάσσονα λιμένα του ρωσικού ναυστάθμου (πλ. 37°30'55"Β, μήκ. 23° 26’00"). Επί της νησίδος υπάρχει οβελίσκος επισημαίνων το τέρμα του δρόμου 1 μιλ., του χρησιμεύσαντος για τις μετρήσεις ταχύτητος των πολεμικών πλοίων, όταν συνεστήθη ο ναύσταθμος στον Πόρο.

Στην νησίδα που ευρίσκεται στην ακτή της Ναυπλίας στην Αργολίδα, και δη προ του αβαθούς όρμου στην ΝΔ. ακτή της νήσου Τολό (πλ. 37°30΄05" Β, μήκ. 22°52'10" Αν.). Επ’ αυτής υπήρχε ενετικό φρούριο-πρόμαχος της Ναυπλίας, ονομαζόμενο Castel di Scoglio (βλ. Σάθα Μνημ. ελλ. ιστορ.» 4 καί 6).

Στην νησίδα της συστάδος των Καλών Νησιών στην Αλκυονίδα Θάλασσα του Κορινθιακού (38°07'10", μήκ. 22°58'20" Αν.).

Στο νησίδιο στον όρμο της Αντίκιρρας (5 μίλ. ΒΔ του ακρ. Βελανίδια ή Δασκαλιό (πλ. 28°17΄50"Β, μήκ. 22°40'80" Αν.).

Στο νησίδιο που κείται εγγύτατα στην ανατολική ακτή της Χερσονήσου τουΈλους (της Επιδαύρου Λιμηράς στην Λακωνία), μεταξύ των ακρωτηρίων Κρεμμύδι και Γιέρακα / Γέρακα (πλ. 30°44'50"Β., μήκ. 23°05'05" Αν.).

Στην νησίδα στον δίαυλο Ιθάκης-Κεφαλονιάς, 2 μίλ. ΝΑ. του Φισκάρδου, εκλαμβανομένη ως Αστερίς.

Στην νησαία συστάδα Δασκόλι (αποτελούμενη από βραχονησίδα, μετά 4 σκοπέλων και πλειόνων μυρμήκων, κάποτε ενωμένες), στην Θάλασσα τωνΠαξών και δη νοτίως (πλ. 39°07΄25"Β, μήκ. 20°16'45" Αν.) του ακρωτηρίου Νοβάρρα των Αντίπαξων.

Στο νησίδιο στα ΝΑ. της Κιμώλου, εγγύτατα και κατ’ έναντι του όρμουΜαυροσπηλιά, γνωστή και ως Άγιος Ανδρέας ή Άη Ντριάς (πλ. 36°47'10"Β, μήκ. 24°31'35" Αν.), η οποία ήταν κάποτε ενωμένη προς την Κίμωλο. Επ’ αυτής υπάρχουν ακόμη λείψανα αρχαία και βυζαντινά, του ΙΝ Αγ. Ανδρέα.

Με το όνομα Δάσκαλος ή Δασκαλονήσι, υπάρχει νησίδα χθαμαλή, στο λιμάνι της Σκιάθου των Βορείων Σποράδων (πλ. 39°09'40" Β , μήκ. 23°30'52' Αν.). Επί της νησίδος ιδρύθηκε ναυτικός φανός (από το 1913) σταθερού ερυθρού φωτός 5,5 μιλ.

Στην νησίδα της Σάμου, εγγύτατα της βόρειας άκρας της, προς Α. χερσονησιζούσης εσχατιάς της μεγαλονήσου (πλ. 37°47΄Β, μήκ.27ο00'). Και το παρακείμενο χερσονησίζον ακρωτήριο, Δασκαλιό. Και Δασκαλιό η Β. άκρα της ΒΑ. χερσονήσου της νήσου Σάμου, από της παρακείμενης ομωνύμου νησίδος.

Με το όνομα Δάσκαλος, νησίδα ενωμένη με υφαλόγλωσσα προς την ξηρά του μέσου της Δ. ακτής των Ψαρρών. Πλάι της αναδύονται και μύρμηκες (πλάτ. 38°34' Β, μήκ. 25°34' Αν.), κάποτε όλα ενωμένα. Ακριβώς ΒΑ. της ΒΑ. άκρας των Αντιψάρρων.

Στην χθαμαλή νησίδα παρά την Α. εσχατιά της νήσου Άγιος Ευστράτιος(πλ. 39°31'Β, μήκ. 25°03' Αν.). Παρ’ αυτήν ακρωτήριο Δασκόλιο.

Το Σπήλαιο Δασκαλιό της Καλύμνου ευρίσκεται κοντά στο λιμάνι Βαθύ, στην βόρεια πλευρά του κόλπου της Ρίνας, σε ύψος 12 μ. περίπου από την επιφάνεια της θαλάσσης. Είναι προσβάσιμο μόνον από την θάλασσα και σήμερα ανεβαίνει κανείς έως το σπήλαιο μέσω κτιστών σκαλοπατιών. Εντός του ανακαλύφθηκαν, ύστερα από ανασκαφές, άφθονα ευρήματα, που μαρτυρούν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα σε αυτό εξεκίνησε από τα τέλη της Νεολιθικής Εποχής και συνεχίσθηκε καθ' όλην την διάρκεια της Εποχής του Χαλκού (Πρώιμη, Μέση και Ύστερη) και κατά τους Γεωμετρικούς Χρόνους, και κατά την Παλαιοχριστιανική Περίοδο. Μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν αγγεία ακέραια και θραύσματα αγγείων, χάλκινα και οστέινα εργαλεία, πήλινα υφαντικά βαρίδια, λίθινος πέλεκυς νεολιθικών χρόνων, πήλινοι ασκοί της Πρώιμης Χαλκοκρατίας, δισκοειδής πήλινος Μεσομινωϊκός Ι-ΙΙ λύχνος και χάλκινο ειδώλιο λατρευτή Νεονακτορικών Χρόνων. Ίσως ήταν κατά την αρχαιότητα ένα ιερό αστρονομικό – αστεροσκοπείο, άρα ένα αρχαίο σχολείο-διδασκαλείο.

Στην νησίδα παρά την Ν. ακτή της χερσονησιζούσης προβολής της Κρήτηςκαι προς την Α. αυτής παραλίας του ακρ. Κάβο Σίδερο - αρχ. Σαμμώνιον(πλ. 35°18'Β, μήκ. 26°19΄ Αν.).

Στην νησίδα των Μοσχονησίων (αρχ. Εκατόνησοι), στα BA. του λιμένος των Κυδωνίων (Αϊβαλί) - πλ. 39°22'35"Β, μήκ. 26°43'40" Αν. Αλλά και συστάδα μυρμήκων Β.ΒΔ. αυτής.

Στην νησίδα της Προποντίδος στα Πριγκηπόννησα, παρά την Οξυά (βλ. διατριβή του Ευαγγελίδη). Δεν αναφέρεται αλλού.

Υπάρχει και μια άλλη ετυμολογία της τοπωνυμίας (βλ. Αντ. Μηλιαράκη, «Εστία», 1890, σελ. 43): Από την παρετυμολογία του ενετικού όρου scoglio (= σκόπελος, μετά του άρθρου di-). Αλλά ιστορικώς πια θεωρείται ξεπερασμένη... Αυτή μπορεί να ισχύει για σκοπέλους και μύρμηκες, αλλά όχι για νησίδες… Άλλωστε πολλά απ’ αυτά που βλέπουμε σήμερα ως σκοπέλους ή μύρμηκες, δεν είναι παρά διαμελισμένα νησίδια…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκη "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις".

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ