Μικρές πολιτισμικές παρατηρήσεις για τα Χριστούγεννα

Παρακάτω, βλέπουμε δύο δυτικούς πίνακες με θέμα την προσκύνηση των Μάγων (1384 και 1423, αντίστοιχα):

Altichiero, adorazione dei magi (1384)

Gentile da Fabriano, Adorazione dei Magi (1423)

Αμέσως μετά, μια τοιχογραφία με την ίδια θεματολογία στον Άγιο Νικόλαο Ορφανό της Θεσσαλονίκης (περίπου 1320):

Τον 14ο αι., οι δυτικές εικόνες των Χριστουγέννων ενδιαφέρονται να απεικονίσουν όχι το υποτιθέμενο βασικό θέμα της εικόνας αλλά τη δόξα των «Μάγων». Οι οποίοι, όπως μπορεί να αντιληφθεί κάποιος, δεν είναι παρά οι τοπικοί δυτικοί φεουδάρχες και αστοί άρχοντες του ιταλικού 14ου και 15ου αι. με τις ενδυμασίες της εποχής τους. Η θρησκεία μετατρέπεται σε πρόφαση για την επίδειξη του πλούτου του προσκυνητή. Όσο προχωρά ο καιρός (δεύτερος πίνακας, 1423) οι «Μάγοι» επιδεικνύουν όλο και περισσότερο την γήινη ισχύ τους και, μάλιστα, γίνονται ατελείωτη στρατιά με ακόλουθους κι άλογα. Ταυτόχρονα, οι προσεκτικά κρυμμένοι άγγελοι του πρώτου πίνακα (1384) εξαφανίζονται στον δεύτερο (1423). Τα υποτιθέμενα κεντρικά πρόσωπα, αυτά που δέχονται την προσκύνηση, μοιάζουν με φτωχούς συγγενείς των νέων γήινων θεοτήτων, φεουδαρχών κι αστών.

Με κάτι τέτοια, ο δρόμος για τη νεοτερική, τέλος κάθε έτους, επίδειξη πλούτου με τα λαμπιόνια, και τα «όσο μεγαλύτερα γίνεται» δέντρα που ανάβουν οι σημερινοί δήμαρχοι-τελετάρχες έχει ανοιχτεί, όπως και για τα υπερθεάματα στο απρόσωπο κέντρο της κάθε μεγαλούπολης. Σε αντίθεση με τα γλέντια στις γειτονιές και στις τοπικές πλατείες, όπου οι άνθρωποι γνωρίζονται αναμεταξύ τους. Και περνάν καλύτερα.

Στην τρίτη εικόνα, ένας άλλος πολιτισμός, την ίδια εποχή (14ος αι.). Οι Μάγοι δεν έχουν κάτι ιδιαίτερα φανταχτερό, δεν καταλαμβάνουν το κεντρικό μέρος της απεικόνισης. Δεν απεικονίζεται η φρουρά κι οι υπηρέτες κάποιου βυζαντινού Δυνατού, που θα αναδείξει τον εαυτό του παριστάνοντάς τον ως Μάγο με τα δώρα. Η βυζαντινή «αντίστροφη προοπτική», οδηγεί σε μια τέχνη απελευθερωμένη από τον αναγκαστικό νατουραλισμό της φωτογραφικής μηχανής, κι αναπαριστά τους Μάγους μικρότερους (αν και βρίσκονται πιο κοντά στο θεατή) σε μέγεθος από την Παναγία, για να δείξει τις ιδεολογικές προτεραιότητες της κοινωνίας. Και, κάνοντας λόγο για ιδεολογικές προτεραιότητες, δεν μιλάμε για μια πόλη –τη Θεσσαλονίκη του 14ου αι.– βυθισμένη στην αμάθεια και τη φτώχεια ή την θρησκευτική προκατάληψη: Αλλά για μια πόλη που διεξήγε εμπόριο με χώρες από τη Γαλλία ώς τη Συρία και από την Αίγυπτο ώς τη Ρωσία, μια πόλη-κέντρο μελέτης της αρχαίας γραμματείας, όπου εκδίδονταν στη σύγχρονη μορφή τους πολλά αρχαιοελληνικά έργα (από τον Δημήτριο Τρικλίνιο, το Θωμά Μάγιστρο και άλλους). Μια πόλη που επίσης ήταν παραγωγικό-βιοτεχνικό κέντρο (με εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, κεραμικής, μεταξιού, βυρσοδεψίας, υαλουργίας, γουνοποιίας, εγκαυστικής, ξυλουργίας, ίσως επεξεργασίας ελεφαντοστού, και υφαντήρια χαλιών και μάλλινων ρούχων), στην οποία εμφανίστηκε το κίνημα των Ζηλωτών.

Δύο πολιτισμοί, δύο δρόμοι, λοιπόν.

Καλά Χριστούγεννα σε όλες και όλους από το Μένουμε Θεσσαλονίκη.

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ