ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ: ΜΕΓΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ   (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

Εὐγένιος Βούλγαρης: Μέγας Διδάσκαλος τοῦ Γένους

Γιῶργος Ν. Παπαθανασόπουλος

.             Ἡ μεγάλη ἐκκλησιαστικὴ καὶ θεολογικὴ προσωπικότητα τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη (1716-1806), σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν βαθιὰ ἐπιστημονική του γνώση καὶ τὴν θύραθεν σοφία του, εἶναι ἡ ζωντανὴ ἀπόδειξη τῆς δυνατότητας συμπόρευσης Ὀρθοδοξίας καὶ Ἐπιστήμης. Ταυτόχρονα ἔμπρακτα τονίζει τὴν προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Παιδεία τοῦ Ἔθνους καὶ διαψεύδει τὴν προπαγάνδα τῶν ἀθέων καὶ ἀγνωστικιστῶν διανοητῶν, πὼς μόνο ἡ κοσμικὴ γνώση ὁδηγεῖ στὴν ἀπαλλαγὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ δεισιδαιμονίες καὶ ἐξαρτήσεις καὶ στὸν δρόμο τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς προόδου… Στὴν Ἱστορία ἔχει ἀποδειχθεῖ τὸ ἀντίθετο… Ἀπολύτως λοιπὸν δικαιολογημένα ἐφέτος ἑορτάζονται ἀπὸ τὴ Μητρόπολη Κερκύρας καὶ ὄχι μόνο τὰ 300 χρόνια ἀπὸ τὴ γέννηση καὶ τὰ 210 ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ μεγάλου διδάχου τοῦ Γένους.
.           Στὴν ἀθεϊστικὴ προπαγάνδα δὲν ταιριάζει καθόλου τὸ ὅτι ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης ἦταν κληρικός, ὅτι ἀνεδείχθη Ἀρχιεπίσκοπος Σλαβινίου καὶ Χερσῶνος καὶ παράλληλα ὅτι ὁ χαλκέντερος κληρικὸς μὲ τὴ Ὀρθοδοξότατη γραφὴ καὶ τὰ κηρύγματά του ἐπὶ θεολογικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν ζητημάτων, ἔμαθε, ἔγραψε, μετέφρασε, καὶ δίδαξε Λογική, Ἀριθμητική, Γεωμετρία, Φιλοσοφία, Φυσική, Κοσμολογία. Ὁ Κων. Σάθας ἔγραψε σχετικά:
«Ὁ Εὐγένιος ἦταν ἐκ τῶν πολυμαθεστέρων καὶ πολυγραφοτέρων τοῦ αἰῶνος του. Ἐγίνωσκε τὴν Ἑλληνικήν, Λατινικήν, Γερμανικήν, Ἰταλικήν, Γαλλικήν, Ἑβραϊκήν, Χαλδαϊκήν, Τουρκικήν, Ἀραβικὴν καὶ Ρωσικὴν διάλεκτον. Πανδαήμων (Σήμ. γρ. Πανεπιστήμων) καὶ χαλκέντερος συγγραφεύς, πρόμαχος τῆς ὀρθοδοξίας λαμπρός, τὰ μέγιστα συνετέλεσεν εἰς μετάδοσιν τῆς νεωτέρας φιλοσοφίας ἐν τῷ ἡμετέρῳ ἔθνει». (1).
.             Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης δὲν δίστασε νὰ μελετήσει καὶ νὰ γνωρίσει πρῶτος στοὺς Ἕλληνες τοὺς φιλοσόφους καὶ βασικοὺς ἐκπροσώπους τοῦ Διαφωτισμοῦ, τὸν ἀγνωστικιστὴ Γάλλο Βολταῖρο (1694-1778) καὶ τὸν ἀγγλικανὸ Τζὸν Λὸκ (1632-1704), βλέποντάς τους βεβαίως μὲ τὴν ἰδιοφυῆ κριτική του ματιά. Τὸ 1768 μετέφρασε στὰ ἑλληνικὰ τὸ «Δοκίμιον ἱστορικὸν καὶ κριτικὸν περὶ τῶν διχονοιῶν ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις τῆς Πολωνίας» τοῦ Βολταίρου. Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, ὁ ὁποῖος μὲ φροντίδα καὶ δαπάνη τοῦ ἐξέδωσε τὸ πόνημα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου Βούλγαρη «Σχεδίασμα περὶ Ἀνεξιθρησκείας, ἤτοι Περὶ Ἀνοχῆς τῶν Ἐτεροθρήσκων» (2) γράφει στὶς Σημειώσεις του, ποὺ συνοδεύουν τὸ βιβλίο, ὅτι τὸ Δοκίμιο τοῦ Βολταίρου εἶναι βραχύτατον, καὶ ἐπ’ αὐτοῦ «αἱ σημειώσεις αὐτοῦ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ Εὐγενίου προστεθεῖσαι καὶ “σημειώματα τινά” ἁπλῶς καὶ μετριοφρόνως ὀνομαζόμενα, ἀποτελοῦσι πλέον τῶν 4/5 τοῦ ὅλου (ἐκ 15 περίπου τυπογραφικῶν φύλλων συνισταμένου), οὕτω δὲ τὸ ἔργον δύναται νὰ θεωρηθῆ μᾶλλον συγγραφὴ τοῦ Βουλγάρεως πρωτότυπος». Τὸ δοκίμιο πραγματεύεται τοὺς σκληροὺς διωγμοὺς ποὺ ὑπέστησαν οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ ἀπὸ τοὺς Παπικοὺς στὴν Πολωνία, διὰ μέσου τῆς κρατικῆς ἐξουσίας καὶ τῆς Οὐνίας (3). Ἐκεῖνο ποὺ ἕνωνε τὸν Ὀρθόδοξο Ἱεράρχη μὲ τὸν ἄθρησκο Γάλλο φιλόσοφο ἦταν ὁ σφοδρὸς ἀντιλατινισμός τους, κάτι ποὺ φαίνεται καὶ στὸ συγκεκριμένο βιβλίο. Τοὺς χώριζαν βεβαίως πολλά…
.             Στὸν Ἑλληνισμὸ ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης ἦταν «ὁ πραγματικὸς εἰσηγητὴς τῆς σκέψης τοῦ Λὸκ στὴν Ἑλλάδα» (4). Τοῦ Ἄγγλου διανοούμενου μετέφρασε στὰ ἑλληνικὰ τὸ σημαντικότερο φιλοσοφικό του σύγγραμμα «Δοκίμιο γιὰ τὴν ἀνθρώπινη νόηση». Μάλιστα τὸ χρησιμοποίησε ὡς βοήθημα στὶς παραδόσεις του στὴν Ἀθωνιάδα Σχολὴ (5).
.             Ὁ τότε διάκονος Εὐγένιος ὑπηρέτησε ὡς Σχολάρχης, ἀπὸ τὸ 1753 ἕως τὸ 1759, στὴν Ἀθωνιάδα Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία, στὴν ὁποία καὶ τῆς ἔδωσε τὸ ὄνομα. Σ’ Αὐτὴν Μαθητές του, τοὺς ὁποίους ἐνέπνευσε ἡ διδασκαλία του, ἤσαν ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς καὶ Ἰσαπόστολος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος, ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Νεομάρτυς, ὁ ἱερομόναχος Σέργιος Μακραῖος, ὁ μοναχὸς Ἰώσηπος Μοισιόδακας, ὁ Ἐπίσκοπος Πλαταμῶνος Διονύσιος καὶ ἄλλοι. (6). Ὅλοι τους προσέφεραν τὰ μέγιστα στὸ Ἔθνος ὡς κληρικοὶ καὶ δάσκαλοι.
.             Τὸ «σχεδίασμα» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου Βούλγαρη «Περὶ Ἀνεξιθρησκείας» ἔχει ὁμοιότητες μὲ τὸ ἔργο τοῦ Λὸκ «Ἐπιστολὴ περὶ Ἀνεκτικότητας», τὸ ὁποῖο αὐτὸς ἔγραψε τὸ 1689. Κατὰ τὸν Πασχάλη Κιτρομηλίδη ἡ θρησκευτικὴ θεμελίωση τῆς θεωρίας τῆς ἀνεκτικότητας ἐπιτρέπει στὸν Λὸκ νὰ συμπεριλάβει στὴ θεωρία τοῦ δύο ἐξαιρέσεις. Ἡ μία ἀφορᾶ στοὺς πιστοὺς στὸν Πάπα τῆς Ρώμης Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ ἡ δεύτερη στοὺς ἀθέους. Στὴν πρώτη περίπτωση θεωρεῖ ὅτι ὁ Πάπας ἀσκεῖ τυραννία καὶ στὴ δεύτερη ἐκδηλώνει τὴν πεποίθηση ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι ἡ πηγὴ τῆς ἠθικῆς καὶ συνεπῶς πρόσωπα χωρὶς θρησκευτικὴ πίστη δὲν μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν ὅτι διαθέτουν ἀξιοπιστία στὸ δικαίωμα τῆς ἀνεκτικότητας. «Ὑποσχέσεις, συμφωνίες καὶ ὅρκοι, ποὺ εἶναι οἱ δεσμοὶ τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας, δὲν δεσμεύουν τὸν ἄθεο, διότι ὁ ἐξοβελισμὸς τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη καὶ μόνο στὴ σκέψη, διαλύει τὰ πάντα» γράφει ὁ Λὸκ (7). Τὶς ἴδιες ἀπόψεις, ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη ἄποψη, ἐκφράζει ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης στὸ πόνημά του «Σχεδίασμα περὶ Ἀνεξιθρησκείας». Ὅπως γράφει, ὁ ἀδιάφορος (Σημ. γρ. Δηλ. ὁ ἄθεος) δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀνεξίθρησκος, γιατί δὲν ἔχει θρησκεία, καὶ ὁ θηριώδης (Σήμ. γρ. Λατίνος καὶ ὅποιος ἄλλος) γιατί δὲν ἔχει ἀνεκτικότητα. Γιὰ τοὺς παπικοὺς φέρνει ὡς παράδειγμα τῆς ἐλλείψεως ἀνεκτικποτητας τὴν «Ἰγκυϊζιτιώνα» (Ἱερὰ Ἐξέταση) καὶ «τὰ ἑσπερινά τοῦ Ἁγ. Βαρθολομαίου», τὴ σφαγὴ δηλαδὴ τῶν Οὐγενότων (Προτεσταντῶν) στὸ Παρίσι ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς. (8)
.             Στὸ πόνημά του περὶ ἀνεξιθρησκείας ὁ Βούλγαρης χρησιμοποιεῖ σὲ μετάφραση τὸν γαλλικὸ ὄρο «tolerance», ποὺ ὁ Βολταῖρος χρησιμοποιεῖ στὸ πόνημά του   «Ἐγχειρίδιο ἐπὶ τῆς ἀνεκτικότητας» (Traite sur la tolerance), τὸ ὁποῖο δημοσιεύθηκε τὸ 1763 καὶ γιὰ τὴ συγγραφὴ τοῦ ὁποίου ὁπωσδήποτε ὁ Βολταῖρος ἐπηρεάστηκε καὶ αὐτὸς ἀπὸ τὸν Λόκ. Τὸ πόνημα τοῦ Βούλγαρη περὶ ἀνεξιθρησκείας ἐκδόθηκε στὴ Λειψία πέντε χρόνια ἀργότερα, τὸ 1768.
.           Τὰ στοιχεῖα περὶ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ ἔργου τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη εἶναι ἀδιάψευστα. Ὁ πρωτοπόρος τοῦ Νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ (τῆς χρήσης δηλαδὴ τῆς γνώσης καὶ τῆς λογικῆς στὰ ὅσα ἀφοροῦν στὴ φύση) καὶ κήρυκας τῆς ἀνεκτικότητας καὶ τῆς ἀνεξιθρησκίας εἶναι ἕνας κληρικός. Καὶ δὲν εἶναι ὁ μόνος.
.             Ὁ ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὸν Διαφωτισμὸ Κ. Θ. Δημαρᾶς πέρα ἀπὸ τὸν θαυμασμό του γιὰ τὴν «καταπληκτικὴ σὲ ἔκταση καὶ ποικιλία συγγραφικὴ παραγωγὴ» τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου Βούλγαρη σημειώνει καὶ μίαν ἄλλη δραστηριότητά του, τὴν Ἐθνική. Θεωρεῖ βέβαιο ὅτι κοντὰ στὴν Αὐτοκράτειρα Αἰκατερίνη ἐργάζεται πρὸς καθαρὰ ἐθνικὴ κατεύθυνση. Συντάσσει ὑπομνήματα πρὸς τὴν Αἰκατερίνη γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδος. Δημοσιεύει φυλλάδια ἐθνικά, ποὺ κυκλοφοροῦν κατὰ τὰ ὀρλωφικὰ στὴν Ἑλλάδα. Μεταφράζει φυλλάδια τοῦ Βολταίρου καμωμένα γιὰ νὰ προκαλέσουν ἀποστροφὴ πρὸς τοὺς Τούρκους καὶ τοὺς φίλους τους καὶ ἐλπίδα γιὰ ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. «Πίστη, συνείδηση ἐθνικὴ καὶ φιλελευθερισμὸς συμβαδίζουν», γράφει ὁ Κ.Θ. Δημαρᾶς. (9)
.             Σημειώνεται ὅτι ὁ Βούλγαρης, ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ βιβλίο του «Περὶ συστήματος τοῦ Παντὸς» (Βιέννη, 1805) εἶχε γνώση τῶν ἔργων τῶν σκαπανέων τῶν σύγχρονων ἐπιστημῶν, δηλαδὴ τῶν μαθηματικῶν, φυσικῶν καὶ ἀστρονόμων Κοπερνίκου, Κέπλερ, Γαλιλαίου, Νιοῦτον, Τακὲ κ.α. (10) Ὁρισμένα ἀπὸ τὰ ἔργα τοὺς μετέφρασε καὶ δίδαξε. Ἐπίσης στὴ Λογική του ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης ἀποδεικνύεται «ἔνθερμος ὀπαδὸς τῆς ἐμπειρικῆς μεθόδου στὴν ἔρευνα τοῦ φυσικοῦ κόσμου». Πιὸ συγκεκριμένα ἐκφράζει τὴν ἐμπιστοσύνη του στὴν παρατήρηση καὶ στὸ πείραμα, δίνει παραδείγματα πειραματικῆς ἀπόδειξης διαφόρων θεωριῶν…καὶ τονίζει ὅτι τὰ πειράματα πρέπει νὰ πραγματοποιοῦνται μὲ ἀκρίβεια καὶ πώς, κατὰ τὴ διενέργειά τους, «δὲ θὰ πρέπει νὰ ἀγόμεθα ἀπὸ δυσμένεια καὶ ἔχθος, οὐδ’ ἄλλου τινὸς τῶν παθῶν» (11). Ὁ Πασχάλης Κιτρομηλίδης γράφει σχετικά: «Στὰ εἴκοσι χρόνια ποὺ δίδαξε στὸν ἑλληνικὸ χῶρο, ὁ Βούλγαρης εἰσήγαγε τὴ νεότερη φιλοσοφία καὶ ἐπιστήμη στὰ κυριότερα παιδευτικὰ κέντρα καὶ ἄνοιξε τὸν δρόμο γιὰ τὸν Διαφωτισμό». (12)
.             Ἡ συνύπαρξη στὸν Βούλγαρη τῆς ἀμιγοῦς Ὀρθόδοξης Πίστης του, τῆς Ἐθνικῆς του δράσης, τῆς ἐκ μέρους του ἀποδοχῆς καὶ διδασκαλίας ὅ,τι πιὸ σύγχρονου ἐπιστημονικοῦ συγγράμματος καὶ ἐπιτεύγματος ὑπῆρξε στὴν ἐποχή του καὶ τῆς φιλελεύθερης σκέψης τοῦ εἶναι ἴσως μοναδικὴ στὴν ἐποχή του. Ἀλλὰ ἀπὸ τότε ἕως καὶ σήμερα πολλοὶ εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἐπιχείρησαν νὰ μειώσουν τὴν προσωπικότητά του. Ο Ε.Π. Παπανοῦτσος δὲν τὸν τοποθετεῖ μεταξὺ τῶν ἐκφραστῶν τοῦ Νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ!(13). Τὸν θεωρεῖ ἐκπρόσωπο τοῦ Θρησκευτικοῦ Οὐμανισμοῦ στὴν Ἑλλάδα… Ὁ ἴδιος ὁ Δημαρᾶς ἂν καὶ τονίζει ὅτι ὁ Βούλγαρης «φαίνεται νὰ εἶναι ἡ παλαιότερη διαπρέπουσα φυσιογνωμία ἀνάμεσα σὲ ἐκείνους ποὺ μνημονεύσαμε ὡς ἐκπροσώπους τοῦ ἑλληνικοῦ Διαφωτισμοῦ» ὑποστηρίζει ὅτι στὰ γεράματά του βλέποντας τὴ στροφὴ τῆς πολιτικῆς τῆς Ρωσίας πρὸς συντηρητικὴ κατεύθυνση ἀκολούθησε καὶ ἐκεῖνος… (14). Οἱ Π. Κονδύλης καὶ Ἄλκης Ἀγγέλου ἐπίσης βλέπουν συμβιβασμὸ καὶ ὀπισθοδρόμηση στὸ ἔργο τοῦ Βούλγαρη, ποὺ σχετίζεται μὲ τὴν ἡλικία του…Ἀλλιῶς σκεφτόταν στὰ νιάτα του καὶ ἀλλιῶς στὰ γεράματά του, ὑποστηρίζουν…Δὲν μποροῦν, δὲν ἔχουν τὰ πνευματικὰ βιώματα οἱ συγκεκριμένοι γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦν ὅτι οἱ ἀξίες δὲν ἔχουν ἡλικία.
.             Πέραν τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη, ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ μειώσουν τὴν προσωπικότητα, τὸ ἔργο καὶ τὴν προσφορά του στὸν Ἑλληνισμό, οἱ ἄθεοι ἱστορικοὶ καὶ διανοούμενοι εἶναι ἐπικριτικοὶ συνολικὰ σὲ βάρος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ προπαγάνδα τοὺς ἔχει δύο σκέλη. Τὸ πρῶτο εἶναι ἡ ἀποσιώπηση τοῦ γεγονότος ὅτι οἱ περισσότεροι ἐκπρόσωποι τοῦ Ἑλληνικοῦ Διαφωτισμοῦ ἤσαν κληρικοὶ καὶ ΟΛΟΙ, ΟΛΟΙ οἱ λαϊκοὶ ἤσαν πιστὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν εἴχαμε δηλαδὴ στὴν Ἑλλάδα Ροβεσπιέρο, Μαρὰ καὶ Νταντόν, οὔτε Βολταῖρο, Ρουσὸ καὶ Ντιντερό. Ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία δίωξε ὅσους ἔφεραν καὶ δίδαξαν τὶς τότε σύγχρονες ἐπιστῆμες. Ἀλλὰ ποτὲ δὲν εἶπαν καὶ δὲν λένε τί ἐννοοῦν ἀναφερόμενοι στὴν «Ἐκκλησία». Οἱ ἄθεοι δὲν καταλαβαίνουν ἢ σκοπίμως ἀγνοοῦν ὅτι Ἐκκλησία εἶναι ὅλοι οἱ πιστοί. Ἐκκλησία δὲν εἶναι μόνο τὸ Φανάρι, ἢ μόνο οἱ Πατριάρχες Ἐπίσκοποι καὶ Ἀρχιεπίσκοποι, εἶναι ὅλοι οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ λαϊκοί, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἰσήγαγαν στὸν Ἑλληνισμὸ τὶς τότε ραγδαῖες ἐξελίξεις στὴν ἐπιστήμη καὶ στὴ φιλοσοφία.. Μεταξὺ αὐτῶν οἱ Ἀρχιεπίσκοποι Χερσῶνος Εὐγένιος Βούλγαρης καὶ Νικηφόρος Θεοτόκης, ὁ Ἐπίσκοπος Πλαταμῶνος Διονύσιος, οἱ ἱερομόναχοι Σέργιος Μακραῖος, Ἰώσηπος Μοισιόδαξ, Βενιαμὶν ὁ Λέσβιος, Νεόφυτος Δούκας, Μεθόδιος Ἀνθρακίτης.
.             Ἡ ἀθεϊστικὴ προπαγάνδα ἐπικεντρώνεται στὸν Ἀνθρακίτη. Ὁ ἐν λόγω ἱερομόναχος ὅταν δίδασκε στὴν Καστοριὰ μελέτησε βιβλία τῶν Καρτεσίου καὶ Μαλμπρὰνς καὶ τοῦ ρωμαιοκαθολικοῦ μυστικιστῆ Μιγκὲλ ντὲ Μολινός. Ἀπὸ αὐτὰ μετάφρασε ὁρισμένα σημεῖα καὶ τὰ κράτησε, ὡς σημειώσεις, σὲ τετράδια. Μαθητής του, ποὺ τὸν φθονοῦσε, ἔκλεψε τὶς σημειώσεις του, τὶς πῆγε στὸ Φανάρι καὶ τὸν συκοφάντησε ὅτι διαδίδει στοὺς μαθητές του αἱρετικὲς ἀντιλήψεις. Ἐναντίον του ἦσαν καὶ πολλοὶ δάσκαλοι στὴ Θεσσαλία καὶ στὴ Μακεδονία…
.             Στὰ 1723 ὁ Ἀνθρακίτης παρουσιάστηκε στὴν Πατριαρχικὴ Σύνοδο, προσήγαγε ὁμολογία πίστεως στοὺς Συνοδικοὺς καὶ τοὺς διαβεβαίωσε ὅτι οὐδὲν ἔγραψε ἢ δίδαξε, ποὺ ἀντέβαινε στὴ διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὅπως γράφει ὁ Σάθας οἱ Συνοδικοὶ δέχθηκαν τὴν ὁμολογία του, ὅμως «διὰ λόγους παραδειγματισμοῦ τῶν φιλοσοφούντων» ἔδωσαν ἐντολὴ νὰ καοῦν τὰ προσκομισθέντα στὸ Φανάρι τετράδια του καὶ ἐκεῖνος νὰ μὴ διδάξει ποτὲ «αἱρετικοὺς φιλοσόφους». Ὁ Ἀνθρακίτης εἶχε ἕναν ἅγιο χαρακτήρα, ἀποκαταστάθηκε ἀπὸ τὸ Φανάρι καὶ συνέχισε νὰ διδάσκει ἕως τὸν θάνατό του, τὸ 1749. Ἀπὸ ὅλη αὐτὴ τὴ ζωὴ τοῦ Ἀνθρακίτη οἱ ἄθεοι συγκράτησαν μόνο τὴν καύση τῶν σημειώσεών του στὸ Φανάρι… Νὰ σημειώσουμε πὼς τὸν Μολινὸς ἡ Ἱερὰ Ἐξέταση τὸν καταδίκασε σὲ ἰσόβια κάθειρξη. Μετὰ ἀπὸ ἐννέα χρόνια στὴ φυλακὴ ὁ Μολινὸς ἀπεβίωσε…
.             Οἱ ἄθεοι κατηγοροῦν τὴν ποιμαίνουσα Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὅτι καταδίκασε   ὅσους παρεξέκλιναν τῆς διδασκαλίας Της, ὅπως τὸν Καΐρη. Λησμονοῦν ὅτι στὴν Ἐκκλησία ὑπάρχει ἡ Διδασκαλία Της, ἡ ὁποία δὲν ἐπιδέχεται ἀλλοιώσεις. Καὶ ἐνῶ διογκώνουν μεμονωμένες περιπτώσεις στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν καταγγέλλουν τὰ ἐγκλήματα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, τὴ γενοκτονία στὴ Βανδέα καί, κατὰ τὴν περίοδο τῆς τρομοκρατίας, τὶς χιλιάδες τῶν ἀθώων θυμάτων ποὺ ἐκτελέσθηκαν μὲ τὴ λαιμητόμο, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁ ἱδρυτὴς τῆς σύγχρονης Χημείας Λαβουαζιέ. Ὁμοίως δείχνουν νὰ ἀγνοοῦν, ἢ νὰ θεωροῦν φυσικὸ γεγονὸς τὴν ἀπὸ τὰ ὁλοκληρωτικὰ καθεστῶτα ἐξόντωση ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων, ποὺ θεωρήθηκαν ἀντικαθεστωτικοὶ καὶ «ἐχθροί του Κόμματος, δηλαδὴ τοῦ λαοῦ…».
.             Οἱ ἄθεοι ἐπίσης δὲν γνωρίζουν ἢ δὲν θέλουν νὰ γνωρίσουν πὼς ἡ Ἐκκλησία πορεύεται μὲ τὴ Ζωὴ καὶ τὴ Διδασκαλία τοῦ Θεανθρώπου καὶ Σωτήρα τῆς ἀνθρωπότητας Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν κατὰ τὴ μίμησή Του παραδειγματικὴ ζωὴ τῶν Ἁγίων Της. Πάντα ὑπῆρχαν καὶ ὑπάρχουν οἱ ἅγιοι, οἱ ὁμολογητές, οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ μάρτυρες. Αὐτοὶ οἱ Ἅγιοι μνημονεύονται στὸν αἰώνα, αὐτοὶ χάραξαν τὸν δρόμο τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὄχι οἱ πολλοί, ποὺ στὴν ἐποχὴ τοὺς μπορεῖ νὰ ἤσαν παντοδύναμοι, σὺν τῷ χρόνω ὅμως πέρασαν στὴ λήθη. Στὴν Ἐκκλησία ὑπῆρχαν καὶ ὑπάρχουν καὶ οἱ μισαλλόδοξοι, οἱ αἱρετικοί, οἱ ἀνάξιοι κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, οἱ συκοφάντες. Γιὰ τοῦ λόγου τὸ ἀληθὲς νὰ ἀναπολήσει ὁ καθένας τί πέρασαν στὴν ἐποχὴ τοὺς οἱ Ἅγιοι Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, Μέγας Ἀθανάσιος, Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος, Νεκτάριος ὁ Πενταπόλεως.
.             Ὅσον ἀφορᾶ στὸ πέρασμα τῶν νέων ἰδεῶν καὶ ἐπιστημῶν στὸν ὑπόδουλο Ἑλληνισμὸ ὑπῆρξε ἐπιφυλακτικότητα, ἕως καὶ ἀντίδραση ἐκ μέρους τοῦ Φαναρίου καὶ ἄλλων κληρικῶν καὶ λαϊκῶν. Στὴν ἀντίληψή τους βάραινε ἡ εὐθύνη ἔναντί του Ἔθνους καὶ ἡ ἀγωνία τους γιὰ τὸ πῶς ὑπὸ καθεστὼς ἄγριας καὶ βάρβαρης τουρκικῆς δουλείας ὁ λαὸς θὰ μπορέσει νὰ διατηρήσει τὴν ἰδιοπροσωπία του, κύριο συστατικό της ὁποίας ἦταν καὶ εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη.. Ὁ λόγος τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Παρίου ἐκφράζει αὐτὴ τὴν ἀγωνία. Γράφει: «Ἂν κάποιος λοιπὸν ὁδηγηθεῖ στὴν ἔπαρση ἐξ αἰτίας τῶν γνώσεών του αὐτῶν καὶ ἐπιχειρήσει νὰ ὑποτάξει σὲ κάποιους κανόνες καὶ τὰ οὐράνια καὶ νὰ κρίνει τὰ ὑπερφυσικὰ μὲ τὸ ἴδιο κριτήριο, ποὺ κρίνει καὶ τὰ φυσικὰ φαινόμενα, τότε ἡ σοφία του αὐτὴ δὲν εἶναι σοφία, ἀλλὰ μᾶλλον ἀνοησία, ἀφροσύνη καὶ τρέλα, χειρότερη μάλιστα καὶ ἐπιβλαβέστερη ἀπὸ κάθε ἄλλη τρέλα».(15)
.             Τὸ δεύτερο σκέλος τῆς προπαγάνδας τῶν ἀθέων εἶναι ἡ ταύτιση τῶν Λατίνων μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Αὐτὸ γιὰ νὰ ἀποδείξουν ὅτι μία εἶναι ἡ νοοτροπία στὴν Χριστιανικὴ Ἀνατολὴ καὶ στὴ Δύση καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ δίωξη κάθε ἐλεύθερης φωνῆς, κάθε ἐπιστημονικῆς γνώσης, κάθε ἄλλης ἄποψης καὶ ἡ διαιώνιση τοῦ σκοταδισμοῦ καὶ τῆς κληρικαλιστικῆς κυριαρχίας στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων. Φυσικὰ δὲν εἶναι τὸ ἴδιο ὁ Χριστιανισμὸς ποὺ ἐπαγγέλλεται ὁ Πάπας, μὲ αὐτὸν τῆς Ὀρθοδοξίας. Τὸ Φανάρι δὲν ἦταν ποτὲ Βατικανό. Δὲν ὑπῆρξε Ἱερὰ Ἐξέταση στὴν Ὀρθοδοξία. Δὲν μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ ἡ καύση τῶν σημειώσεων τοῦ Ἀνθρακίτη μὲ τὶς χιλιάδες τῶν θυμάτων τῆς Ἱερᾶς Ἐξέτασης. Καὶ ὅμως οἱ ἄθεοι ἐξομοιώνουν τὰ γεγονότα…
.             Οἱ ἀντιεκκλησιαστικοὶ προπαγανδιστὲς ὑβρίζουν καὶ συκοφαντοῦν τὴν Ἐκκλησία, κλῆρο καὶ λαό, ἀντὶ νὰ Τὴν εὐγνωμονοῦν ποὺ διατήρησε τὸν Ἑλληνισμὸ ἐπὶ 400 καὶ περισσότερα χρόνια δουλείας, πέτυχε τὴν ἀναγέννησή Του καὶ συνετέλεσε στὴν ἀνάπτυξη τῆς Παιδείας του, μὲ προεξάρχοντα τὸν Εὐγένιο Βούλγαρη, καὶ στὴν εὐημερία του, ὥστε σήμερα αὐτοὶ νὰ ὑπάρχουν ὡς Ἕλληνες καὶ νὰ ἔχουν τὴν ἄνεση νὰ Τὴν ὑβρίζουν καὶ νὰ Τὴν συκοφαντοῦν ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς… Γι’ αὐτοὺς ἰσχύει τὸ «οὐδεὶς ἀσφαλέστερος ἐχθρὸς τῶν εὐεργετηθέντων ἀχαρίστων».-

Παραπομπὲς

Κων. Σάθα «Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων», Ἐν Ἀθήναις, 1868, σέλ. 569

Βολταίρου «Περὶ τῶν διχονοιῶν τῶν ἐν ταῖς Ἐκκλησιαις τῆς Πολωνίας», Μετάφραση Εὐγενίου Βουλγάρεως, Ἔκδ. Πουκαμισάς, Ἀθήνα, 2008, σέλ. 11-12.

Εὐγενίου Βουλγάρεως «Σχεδίασμα περὶ Ἀνεξιθρησκείας, ἤτοι ἀνοχῆς τῶν ἐτεροθρήσκων», Ἐκδίδοται τὸ δεύτερον ὑπὸ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ, Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἐν Ἀλεξανδρεία, Τύπο – Λιθογραφεῖον Ι. Κ. Λαγουδάκη. 1890, σέλ. 79

Ἄλκη Ἀγγέλου «Τῶν Φώτων», Ἀθήνα, 1988,σέλ. 4-5).

Τζὼν Λὸκ «Δεύτερη Πραγματεία περὶ Κυβερνήσεως», Ἔκδ. «Γνώση», 1η ἔκδ. 1990, σέλ. 11

Βλ. σχ. Προσφώνησις πρὸς τὴν Α.Θ.Π. Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην κ.κ. Βαρθολομαῖον τὸν Α´, ὑπὸ Ἀρχιμ. Νικηφόρου Μικραγιαννανίτου, Σχολάρχου Ἀθωνιάδος εἰς Ἐπετηρίδα Ἀθωνιάδος Ἀκαδημίας ΙΙ «Διακοσιοτεσσαρακονταετηρὶς Διορισμοῦ Σχολάρχου Ἀθωνιάδος Εὐγενίου Βουλγάρεως, 1753-1993 καὶ Τεσσαρακονταετηρὶς ἐπαναλειτουργίας 1953-1993», Ἀθωνιάς 1997, σελ,35 κ.ε.

Βλ.σχ. Εἰσαγωγὴ Π/Μ.Κ. (σελ. 68-69) εἰς βιβλίο τοῦ Τζὸν Λὸκ «Δεύτερη Πραγματεία περὶ Κυβερνήσεως».

Εἰς βιβλίο Εὔγ. Βουλγάρεως περὶ τῆς Ἀνεξιθρησκείας εἰς σέλ. 3 καὶ 72.

Κ.Θ. Δημαρὰ «Ἱστορία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας, Ἔκδ. «Ἴκαρος», 8η ἔκδ. Ἀθήνα, 1987, σέλ. 134

Γιάννη Καρὰ «Οἱ θετικὲς ἐπιστῆμες στὸν ἑλληνικὸ χῶρο, 15ος – 19ος αἰώνας), Ἔκδ. «Δαίδαλος», Ι. Ζαχαρόπουλος, Ἀθήνα, 1991, σέλ. 250

Γιάννη Καρὰ «Ἡ ἐξέλιξη τῆς νεοελληνικῆς ἐπιστήμης», Κέντρο Νεοελληνικῶν Ἐρευνῶν Ε.Ι.Ε, Ἀθήνα, 1999, σέλ. 54-55. Ἐπίσης Γιάννη Καρὰ «Οἱ Ἐπιστῆμες στὴν Τουρκοκρατία», Βιβλιοπ. τῆς «Ἑστίας», Ἀθήνα, 1993, σέλ. 68 κ.ε.

Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη «Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός», ΜΙΕΤ, Ἀθήνα, 1999, σέλ. 56.

Ἀθανασίου Γ. Καρμὴ «Εὐγένιος Βούλγαρις καὶ οἱ πνευματικὲς ζυμώσεις τοῦ ΙΗ΄αἰώνα», Ἔκδ. «Παρρησία», Ἀθήνα, 2008, σέλ. 25.

Κ. Θ. Δημαρᾶς «Νεοελληνικὸς Διαφωτισμός», Ἔκδ. Ἑρμῆς, 7η Ἔκδοση, Ἀθηνᾶ,1998, 15.

Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Παρίου «Ἀπολογία Χριστιανική», Ἔκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα, 2015, σελ.168.

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ