Τὸ Τρισμακάριστον ξύλον
καὶ πῶς σταυρώνονται οἱ λογισμοί
Ἁγ. Nικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου
Ἑρμηνεία τοῦ Εἱρμοῦ τῆς ε´ ᾨδῆς
τοῦ Κανόνος τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τ. Σταυροῦ
(«Ἑορτοδρόμιον», ἔκδ. Σκουρταίων, ἐν Bενετίᾳ)
Ἠλ. στοιχ. «Χριστ. Βιβλιογρ.»
Ὠδὴ ε΄. Ὁ Εἱρμός.
Ὦ Τρισμακάριστον ξύλον, ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός, ὁ Βασιλεὺς καὶ Κύριος· δι᾽ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσας, τῷ ἐν σοὶ δελεασθείς, Θεῷ τῷ προσπαγέντι σαρκί, τῷ παρέχοντι, τὴν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Ἑρμηνεία
. Δύο σχήματα ρητορικὰ μεταχειρίζεται εἰς τὸν Εἱρμὸν τοῦτον ὁ ἱερὸς Κοσμᾶς, ἐπιστροφὴν καὶ προσωποποιΐαν· ἐπιστρέφων γὰρ τὸν λόγον πρὸς τὸν Σταυρόν, συνομιλεῖ μὲ αὐτὸν ἄψυχον ὄντα καὶ ἄλογον, ὡς ἐὰν ἦτον ἔμψυχος καὶ λογικός. Προσαρμόζει γὰρ ἡ ρητορικὴ τέχνη, ὅταν θέλῃ, ψυχὴν εἰς τὰ ἄψυχα καὶ λόγον εἰς τὰ ἄλογα καὶ τοῖς ἀπροσώποις περιτίθησι πρόσωπον. Προσφωνεῖ λοιπὸν οὕτως ὁ ἀσματογράφος· ὦ ξύλον τοῦ Σταυροῦ, σὺ τῇ ἀληθείᾳ εἶσαι πολλῶν μακαρισμῶν ἄξιον· διότι ἐπάνω εἰς ἐσὲ ἐτανύσθη κατὰ τὰς χεῖρας καὶ πόδας καὶ καθ᾽ ὅλον τὸ σῶμα, ὁ γλυκὺς Ἰησοῦς Χριστός, ὁ τῶν αἰώνων ὑπάρχων Βασιλεύς, καὶ πάντων τῶν ὄντων Κύριος, καὶ διὰ μέσου σου ἔπεσε πτῶμα ἐλεεινὸν καὶ ἀξιοδάκρυτον ὁ Διάβολος, ὁ ὁποῖος μὲ τὴν γεῦσιν τοῦ ἀπηγορευμένου ξύλου ἀπάντησεν: ἤτοι ἐδελέασε τὸν προπάτορα Ἀδὰμ μέσα εἰς τὸν Παράδεισον τῆς τρυφῆς. Πῶς δέ; καὶ μὲ ποῖον τρόπον ὁ Διάβολος ἔπεσεν; ἐπειδή, καθὼς αὐτὸς ἐδελέασε τὸν Ἀδάμ, οὕτως ὁ αὐτὸς ἀντιστρόφως ἐδελεάσθη ἀπὸ τὸν Θεόν, ὅς τις ἐκαρφώθη κατὰ τὴν σάρκα ἐπάνω εἰς ἐσὲ τὸν Σταυρόν· ἵνα, καθὼς ἐκεῖνος διὰ ξύλου ἐνίκησε, διὰ ξύλου πάλιν καὶ νικηθῇ· καὶ μὲ τὸν τρόπον ὅπου ἐκρήμνισε, μὲ αὐτὸν καὶ αὐτὸς κρημνισθῇ. Ἐπιφέρει δὲ ὁ Μελωδὸς καὶ ὅτι ὁ σταυρωθεὶς Χριστὸς ὁ τὸν Διάβολον ἀπατήσας, αὐτὸς χαρίζει εἰρήνην εἰς τὰς ψυχάς μας. Διατὶ δὲ λέγει τοῦτο; Διὰ νὰ φανερώσῃ μὲ τὸν τελευταῖον αὐτὸν λόγον, ὅτι ἡ Πέμπτη Ὠδὴ αὕτη εἶναι τοῦ Ἡσαϊου· ἐκεῖνος γὰρ λέγει «Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν εἰρήνην δὸς ἡμῖν· πάντα γὰρ ἀπέδωκας ἡμῖν » (Ἡσ.κϚ´12).
. Πόθεν δὲ ἐδανείσθη ὁ μελωδὸς τὸν λόγον τοῦτον, ὅτι ὁ ἀπατήσας: ἤτοι ὁ δελεάσας Διάβολος ἐδελεάσθη; ἀπὸ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον· οὕτω γὰρ ἐκεῖνος φησὶν ἐν τῷ εἰς τὰ φῶτα λόγῳ αὐτοῦ «Ἐπειδὴ ὤετο ἀήττητος εἶναι τῆς κακίας ὁ σοφιστής, Θεότητος ἐλπίδι δελεάσας ἡμᾶς, σαρκὸς προβλήματι δελεάζεται· ἵν᾽ὡς τῷ Ἀδὰμ προσβαλών, τῷ Θεῷ περιπέσῃ, καὶ οὕτως ὁ Νέος Ἀδὰμ τὸν Παλαιὸν ἀνασώσηται καὶ λυθῇ τὸ κατάκριμα τῆς σαρκός, σαρκὶ τοῦ θανάτου θανατωθέντος. Ἔφη δὲ καὶ ὁ θεοφόρος Μάξιμος· «Ἐπειδὴ τὸ στερρόν μου τῆς φύσεως, Θεότητος ἐλπίδι δελεάσας πρὸς ἡδονὴν κατέσυρεν ὁ Διάβολος, δι᾽ ἧς ὑποστήσας τὸν θάνατον, ἡβρύνετο τρυφῶν τὴν φθορὰν τῆς φύσεως· διὰ τοῦτο γίνεται τέλειος ἄνθρωπος ὁ Θεός, ἵνα σαρκὸς προβλήματι δελεάσας, ἐρεθίσῃ τὸν ἄπληστον περιχανόντα τὴν σάρκα καταπιεῖν, γενησομένην αὐτῷ μὲν δηλητήριον, τῇ δυνάμει τῆς ἐν αὐτῇ Θεότητος παντελῶς διαφθείρουσαν, τῇ δὲ φύσει τῶν ἀνθρώπων ἀλεξητήριον, πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν δυνάμει τῆς ἐν αὐτῇ Θεότητος ἀνακαλουμένην» (Κεφ. ια΄τῆς γ΄ἑκατοντάδος τῶν γνωστικ.)
. Καὶ ἐδῶ βλέπε, ὦ ἀναγνῶστα, δύο παραδείγματα ἁλιέων πάντῃ ἀνόμοια· ὁ μὲν γὰρ Διάβολος ἐπαρομοίασε μὲ ἕνα ἀφρονέστατον ἁλιέα καὶ κυνηγόν, ὁ ὁποῖος θέλων νὰ πιάσῃ μίαν ἀθερίνην καὶ ἕνα μικρὸν ψαράκι, ἔβαλεν εἰς τὸ ἀγκίστρι του δόλωμα ἕνα δέλφινα, ἢ ἕνα μεγαλώτατον κῆτος· ἐπειδὴ τὴν ἐλπίδα τῆς ὑπερμεγίστης καὶ ἀχωρήτου Θεότητος δολώσας εἰς τὸ ἀγκίστρι τῆς ἀπάτης του, μὲ τὸ μέγα αὐτὸ δόλωμα ἐδελέασεν ἕνα εὐτελῆ καὶ μικροτατον ἄνθρωπον. Ὁ δὲ Θεὸς ἐκ τοῦ ἐναντίου, ἐπαρομοίασε μὲ ἕνα σοφώτατον ἁλιέα, ὅς τις μὲ ἕνα μικρότατον ψαράκι, πιάνει ἕνα μεγαλώτατον κῆτος· διότι αὐτός, βαλὼν εἰς τὸ ἀγκίστρι τῆς κεκρυμμένης αὐτοῦ Θεότητος, τὸ μικρὸν δόλωμα τῆς φαινομένης του Ἀνθρωπότητος, μὲ αὐτὸ ἐδελέασε καὶ διέφθειρε τὸ μέγα καὶ νοητὸν κῆτος τὸν Διάβολον. Καθὼς περὶ τῆς τοιαύτης διαφθορᾶς αὐτοῦ ὁ πολυτάλας Ἰὼβ ἐπροφήτευσε λέγων, «ὁ μέλλων (ὁ Χριστὸς δηλαδὴ) τὸ μέγα κῆτος χειρώσασθαι» (Ἰὼβ γ΄ 8) ὁ δὲ Ἀκύλας καὶ Θεοδοτίων ἀντὶ κήτους εἶπον, λευϊαθάν: ὅ ἐστι Βασιλεὺς τῶν ἐν τοῖς ὕδασιν· ὁ δὲ Θεοδοτίων εἶπε Δράκοντα· πάντες διὰ τῶν ὀνομάτων τούτων τὸν Διάβολον ἐννοοῦντες.
. Ἀλλὰ καὶ σύ, Χριστιανέ, ἐὰν σταυρώνῃς τὴν σάρκα σου καὶ νεκρώνῃς τὰ πάθη καὶ τὰς κακάς σου ἐπιθυμίας, καθὼς γράφει ὁ μακάριος Παῦλος «οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ, τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις» (Γαλ. ε΄24) καὶ ἐὰν ὑπομένῃς εὐχαρίστως κάθε θλίψιν καὶ κακοπάθειαν, διὰ τὴν ὀρθοδοξίαν καὶ ἀρετήν· ἤξευρε, ὅτι ὁ Χριστὸς θέλει ἀναπαυθῇ εἰς ἐσέ, ὡς ἐπάνω εἰς τὸν Σταυρόν· ἐπειδὴ ὁ Σταυρὸς δηλοῖ θλίψιν καὶ κακοπάθειαν, εἰς δὲ τὴν κακοπάθειαν ἀναπαύεται ὁ Θεός· «Οὐδενὶ γὰρ οὕτω τῶν πάντων, ὡς κακοπαθείᾳ θεραπεύεται ὁ Θεός», κατὰ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον (Λόγ. εἰς Κυπριαν.). Καὶ ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ λέγει «Ὥσπερ πατὴρ κήδεται τέκνου, οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς κήδεται σώματος κακοπαθοῦντος δι᾽ αὐτόν, καὶ πλησίον ἐστι τοῦ σώματος αὐτοῦ διὰ παντὸς» (σελ. 330) ἤτοι τοῦ εἰσακούειν. Ὅθεν ἀκολούθως θέλεις γένῃ καὶ σὺ ὡς ὁ Σταυρός, τρισμακάριστος· καθὼς ὁ Κύριος ἐβεβαίωσε τοῦτο, εἰπὼν «Μακάριοι ἐστέ, ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι, καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ρῆμα καθ᾽ ὑμῶν, ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ» (Ματθ. ε΄11). Ἀλλὰ καὶ ἐὰν φεύγῃς ἀπὸ τὸν Κόσμον καὶ μένῃς ἐσταυρωμένος καὶ νεκρὸς εἰς τὰς ἡδονάς του, ὄχι μόνον διὰ τοῦ σώματος καὶ τῆς Πράξεως, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ λογισμοῦ καὶ τῆς θεωρίας· (διπλῆ γὰρ εἶναι ἡ πρᾶξις τοῦ Σταυροῦ, κατὰ τὸν ἅγιον Ἰσαὰκ) ἤξευρε, ὅτι θέλεις ἔχῃ ἀναπαυόμενον εἰς τὴν ψυχήν σου τὸν σταυρωθέντα Κύριον. Διὰ νὰ σαφηνίσω καλύτερα τὰ ἀνωτέρω, ἄκουσον, ἀγαπητέ· ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναχωρήσῃ ἀπὸ τὸν Κόσμον διὰ τοῦ σώματος καὶ τῶν αἰσθήσεων· τότε σταυροῦται μόνον ὁ Κόσμος εἰς αὐτόν, κατὰ τὸ Ἀποστολικὸν ἐκεῖνο λόγιον, τὸ λέγον, «δι᾽ οὗ ἐμοὶ Κόσμος ἐσταύρωται»· ἀλλὰ δὲν φθάνει τοῦτο μόνον, ἀλλὰ εἶναι χρεία νὰ σταυρωθῇ καὶ ὁ ἄνθρωπος εἰς τὸν Κόσμον, κατὰ τὸ ἀκόλουθον λόγιον τοῦ Ἀποστόλου, τὸ λέγον· «κἀγὼ τῷ Κόσμῳ (ἐσταύρωμαι δηλ.)»: ἤτοι, ἀφ᾽ οὗ ὁ ἄνθρωπος ἀναχωρήσῃ ἀπὸ τὸν Κόσμον διὰ τοῦ σώματος καὶ τῶν αἰσθήσεων, πρέπει νὰ ἀναχωρήσῃ ἀπὸ αὐτὸν καὶ διὰ τῶν λογισμῶν, ὥστε νὰ μὴ ἔχῃ πλέον ἡ καρδία του προσπάθεια εἰς αὐτόν, ἀλλὰ ὅλοι οἱ λογισμοὶ νὰ εἶναι ἐσταυρωμένοι: ἤτοι νενεκρωμένοι εἰς τὰ τοῦ Κόσμου πράγματα. Χάριν λόγου, ἦλθε σοι λογισμὸς ἐν ἡσυχίᾳ καθημένῳ, νὰ συνάξῃς χρήματα διὰ νὰ κυβερνῆσαι; ὁ λογισμὸς αὐτὸς εἶναι ἀσταύρωτος, καὶ πρέπει νὰ σταυρώσῃς: ἤτοι νὰ νεκρώσῃς αὐτὸν διὰ τῆς δυνάμεως τοῦ Σταυροῦ. Πῶς; ἐὰν στοχασθῇς, ὅτι ὁ ἐπὶ Σταυροῦ κρεμάμενος Θεὸς τῶν ἁπάντων, ἦτον πάμπτωχος καὶ γυμνός. Ἠλθε σοι ἕνας λογισμὸς φιληδονίας; αὐτὸς εἶναι ἀσταύρωτος, καὶ πρέπει νὰ σταυρώσῃς καὶ νὰ νεκρώσῃς αὐτόν. Πῶς; ἐὰν στοχασθῇς τὸ δριμὺ ὄξος καὶ τὴν πικροτάτην χολήν, ὅπου ἐγεύθη ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ ὁ γλυκασμὸς τῆς Ἐκκλησίας. Ἠλθε σοι λογισμὸς φιλοδοξίας; αὐτὸς εἶναι ἀσταύρωτος, καὶ πρέπει νὰ σταυρώσῃς καὶ νὰ νεκρώσῃς αὐτόν. Πῶς; ἐὰν στοχασθῇς τὰς ἀτιμίας καὶ γέλωτας, ὅπου ὑπέμεινεν ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ ὁ Δεσπότης σου. Ὁμοίως ποίει καὶ εἰς τοὺς ἄλλους κακοὺς λογισμοὺς ὅπου σοι ἔρχονται, σταυρώνων αὐτοὺς καὶ νεκρώνων μὲ τὴν δύναμιν τοῦ Σταυροῦ καὶ τοῦ ἐν τῷ Σταυρῷ προσηλωθέντος Χριστοῦ, τόσον διὰ τῆς Πράξεως, ὅσον καὶ διὰ τῆς Θεωρίας. Οὕτως ἡρμήνευσε τὸ ἀνωτέρω ρητὸν τοῦ Ἀποστόλου ὁ Θεσσαλονίκης θεῖος Γρηγόριος ἐν τῷ εἰς τὴν Γ΄ Κυριακὴν τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς λόγῳ αὐτοῦ· οὐ γὰρ εὐκολονόητον εἶναι τόσον τὸ τοῦ Ἀποστόλου, ὅσον καὶ τὸ τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαὰκ ρητόν. Ἐὰν λοιπὸν οὕτω ποιῆς, ἀγαπητέ, ἔχεις νὰ φωνάζῃς καὶ σὺ σὺν τῷ Παύλῳ μὲ πεῖραν καὶ δοκιμὴν «Ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι, εἰ μὴ ἐν τῷ Σταυρῷ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ ἐμοὶ Κόσμος ἐσταύρωται (διὰ τῆς ἀπ᾽ αὐτοῦ φυγῆς δηλ.) κἀγὼ Κόσμω (διὰ τῆς ἀπροσπαθείας τοῦ λογισμοῦ δηλ.)» (Γαλ. Ϛ´14).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου