Ο ΘΕΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟ ἤ ΜΙΑ ΑΛΟΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ;
Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Μαϊδώνη
Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱ. Μ.Ἱερισσοῦ
Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱ. Μ.Ἱερισσοῦ
(α' μέρος).
α) Ὁ Θεός πρόσωπο καί ὑπόσταση
Ὁ Θεός, κατά τήν ὀρθόδοξη πίστη καί θεολογία, εἶναι πρόσωπο. Ἔτσι ἐμφανίσθηκε στήν ἱστορία, στόν πρῶτο πιστό ἄνθρωπο, τόν Ἀβραάμ.
Ὁ Θεός μιλάει καί τόν ἀκοῦμε καί τοῦ μιλᾶμε καί μᾶς ἀκούει.
Στήν ἐν Χριστῷ ἀποκάλυψη, ὁ Θεός εἶναι τρία πρόσωπα. Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα.
Ἔχουν τήν ἴδια οὐσία. Θεός ὁ Πατήρ, Θεός ὁ Υἱός, Θεός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, ἀλλά καί οἱ τρεῖς ἕνας Θεός. Μία οὐσία, τρεῖς ὑποστάσεις. Τριάς ἐν μονάδι καί Μονάς ἐν Τριάδι.
Τό κάθε πρόσωπο ἔχει ὁλόκληρη τήν θεότητα. Δέν εἶναι τό κάθε ἕνα τό ἕνα τρίτο τῆς οὐσίας τῆς θεότητος. Ὑπάρχει ἑνότητα τῶν τριῶν προσώπων. Τό πρόσωπο ταυτίζεται μέ τήν ὑπόσταση. Καί ἡ οὐσία μέ τήν φύση.
Κάθε φορά λοιπόν πού ἐμφανίζεται ἕνα πρόσωπο στόν ἄνθρωπο ἐμφανίζεται ὁλόκληρη ἡ θεότητα. Ἐνῶ εἶναι τρεῖς ὑποστάσεις, τρία πρόσωπα, ἔχουν μία θέληση καί μία ἐνέργεια. Ὅταν λοιπόν στό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας ἐμφανίζεται ὁ Υἱός, τό δεύτερο πρόσωπο, ἔχουμε τήν ἐμφάνιση ὁλόκληρης τῆς θεότητος, καθώς ὅ,τι θέλει ὁ Υἱός θέλει καί ὁ Πατήρ καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Καί ὅταν ἐμφανίζεται ὁ Υἱός ἔχουμε τήν ἐμφάνιση καί ἐνέργεια ὁλοκλήρου τῆς θεότητος.
Βέβαια τό κάθε πρόσωπο ἔχει δικά του ὑποστατικά ἰδιώματα. Ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος. Ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τοῦ Πατρός ἀχρόνως.
Καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρός ἀχρόνως.
Αὐτά τά ὑποστατικά ἰδιώματα εἶναι «ἀκοινώνητα». Τά ὑποστατικά αὐτά ἰδιώματα δέν μεταβάλλονται. Εἶναι οἱ τρόποι ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ. Τό Filioquae1 εἶναι αἵρεση γιατί καταστρέφει τό ὑποστατικό ἰδίωμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καθώς τό ἐκπορευτό εἶναι μόνο ἐκ τοῦ Πατρός.
β. Ἐνέργειες
Στήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Θεό, ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ παραμένει ἀπρόσληπτη, ἀμέθεκτη, ἀπρόσιτη, ἀκατάληπτη. Μετέχουμε ὅμως τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι μεθεκτές. Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
Ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου, τό ἔργο τῆς σωτηρίας καί τῆς ἀπολυτρώσεως, τό σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι τό ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ.
Τόν Θεόν τόν προσεγγίζουμε καί τόν γνωρίζουμε ἀπό τίς ἐνέργειες Του, οἱ ὁποῖες «κατεβαίνουν πρός ἐμᾶς». Μέσω τῶν ἐνεργειῶν Του ἀποκαλύπτει τόν ἑαυτό Του καί ἔρχεται πρός ἐμᾶς.
Ἡ θεία φύση εἶναι πηγή τῶν θείων ἐνεργειῶν ἤ ἀλλιῶς ἡ οὐσία εἶναι πηγή καί αἰτία τῆς ἐνέργειας.
Τά ὑποστατικά ἰδιώματα εἶναι χαρακτηριστικά τῶν ὑποστάσεων.
Οἱ ἐνέργειες προέρχονται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ.
Τά ὑποστατικά εἶναι ἰδιώματα τῶν 3ων προσώπων.
Οἱ ἐνέργειες ἔχουν πηγή τήν κοινή οὐσία καί εἶναι κοινές.
Αἰτία καί πηγή ἔχουν τήν τρισυπόστατη οὐσία.
Ὅπως εἶναι θεία καί ἄκτιστη ἡ οὐσία, ἔτσι θεῖες καί ἄκτιστες εἶναι καί οἱ ἐνέργειες.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέει ὅτι «προϋπῆρξε ἡ δύναμη τῆς ἐνέργειας, ἀλλά ἡ δύναμις ἐξαρτᾶται ἀπό τό θεῖο βούλημα. Τό δέ βούλημα βρίσκεται στήν ἐξουσία τῆς θείας φύσεως»2.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, εἰδικός στό θέμα τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ λέει: «Ἐπειδή ἡ θεία ἐνέργεια ὑπάρχει ἀπό τή θεία φύση καί μέσα ἐκεί θεωρεῖται αὐτή, ἀλλά δέν ὑπάρχει καθ’ ἑαυτήν»3.
Ἡ θεία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἐξαντλεῖται στίς ἐνέργειες Του. Γνωρίζεται καί μετέχεται σ’ αὐτές, παραμένει ὅμως κατ’ οὐσία «ἐπέκεινα» κάθε μετοχῆς ἤ γνώσης. Ἡ οὐσία εἶναι ἀπρόσιτος, δέν εἶναι ὅμως ὑποδεέστερη ἡ ἐνέργεια τῆς οὐσίας. Καί ἡ ἐνέργεια εἶναι Θεός.
Κτιστή εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς κτιστῆς φύσεως τῶν κτιστῶν.
Ἄκτιστη εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς ἀκτίστου οὐσίας τοῦ Ἀκτίστου Θεοῦ.
Οὐδέποτε ἡ ἄκτιστη θεία φύση μπορεῖ μπορεῖ νά παράγει κτιστή ἐνέργεια. Στό Θεό τά πάντα εἶναι ἄκτιστα.
γ. Ἡ «ἐνέργεια» τῆς «Νέας Ἐποχῆς»
Στήν «Νέα Ἐποχή» χρησιμοποιεῖται ὁ ὅρος ἐνέργεια, μέ τήν ἔννοια τοῦ Ἰνδουϊσμοῦ καί τῶν ἄλλων ἀνατολικῶν θρησκευμάτων. Στά Ἀνατολικά θρησκεύματα δέν ὑπάρχει ἡ πίστη σέ προσωπικό Θεό.
• Τά ἰνδουϊστικά συστήματα ἀρνοῦνται τήν ὕπαρξη ἑνός προσωπικοῦ ὑπέρτατου Θεοῦ, δημιουργοῦ καί κυβερνήτη τοῦ κόσμου. Παραδέχονται ἕνα ἀπρόσωπο πανσυμπαντικό Θεό, τό Βράχμαν, πού θεωρεῖται ὡς μιά ὕψιστη, ἀπρόσωπη ἀρχή, πού βρίσκεται πάνω ἀπ’ὅλα, μέσα σ’ὅλα, περικλείει τά πάντα καί διαποτίζει τά πάντα. Σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία αὐτή τό Βράχμαν εἶναι ὁ αἰθέρας, ἡ ζωή, τό κενό. Περιλαμβάνει ὅ,τι ὑπάρχει καί ὅ,τι δέν ὑπάρχει καί βρίσκεται πέρα ἀπό κάθε ὁρισμό4.
• Κατά τήν ἄποψη τοῦ Θιβετιανοῦ Βουδδισμοῦ δέν γίνεται δεκτή ἡ ὕπαρξη ἑνός Θεοῦ ὡς δημιουργοῦ τοῦ κόσμου. Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου δέν ἀποτελεῖ αὐτούσια ὀντότητα. Τό πνεῦμα εἶναι μιά ροή συνείδησης πού διαρκῶς ἀνανεώνεται καί μετά τό θάνατο μετενσαρκώνεται σέ ἄλλα σώματα.
• Ὁ Ταοϊσμός μαζί μέ τόν Βουδδισμό ἔχουν κατηγορηθεῖ ὡς ἀθεϊστικές θρησκεῖες, γιατί παρουσιάζονται ὡς φιλοσοφίες πού δέν προτείνουν καμιά συγκεκριμένη θεότητα.
Τό Ταό εἶναι ἡ προέλευση καί καταγωγή τῶν πάντων. Ἡ οὐσία αὐτή δίνει ζωή σέ μιά πνοή πού φέρνει στήν ὕπαρξη τό πρωτογενές χάος. Κατόπιν παράγεται κίνηση μέσω τῆς ἐνεργοῦ ἀρχῆς τοῦ Γιάνκ καί τῆς σταθερότητας τοῦ Γίν.
• Στόν Ταντρισμό ὁ Σίβα εἶναι τό ἀνώτερο ἐνεργειακό κέντρο καί ἐνεργοποιεῖται μέ τήν σεξουαλική πράξη.
• Κατά τόν ἱδρυτή τῆς Ἁρμονικῆς ζωῆς Ρ. Νάτζεμυ «κάθε ἀνθρώπινη ὕπαρξη εἶναι ἡ ἐκδήλωση τῆς μίας καί μόνης Κοσμικῆς ἐνέργειας, αὐτῆς τῆς δύναμης πού δημιουργεῖ, συντηρεῖ καί κινεῖ τό σύμπαν μέσα στό ὁποῖο ὑπάρχουμε καί ἐξελισσόμαστε. Ἡ ἀληθινή μας φύση εἶναι αὐτή ἡ ἐνέργεια. Ἡ θεϊκή αὐτή ἐνέργεια μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ προσφέροντας βοήθεια στούς ἄλλους, βοηθώντας τους νά ξεπεράσουν διάφορα ἐμπόδια καί νά ἐπανακτήσουν τήν ὑγεία, τήν εὐτυχία καί τήν ἀρμονία τους. Ἡ πηγή τῆς θείας ἐνέργειας εἶναι ὁ Θεός, ἡ θεϊκή ὕπαρξη, ἡ παγκόσμια συνειδητότητα μέσα στόν ἄνθρωπο»5.
Ἐδῶ ἡ ἐνέργεια ὀνομάζεται «θεία ἐνέργεια». Προσδιορίζεται μέσα στόν ἄνθρωπο καί ὄχι ἕνα πρόσωπο ἔξω ἀπό αὐτόν.
• Στίς ἀποκρυφιστικές ὁμάδες τῆς «Νέας Ἐποχῆς» καί τίς ὁμάδες πού προέρχονται ἀπό τίς ἀνατολικές θρησκεῖες, ἡ ἀσθένεια κατανοεῖται ὡς «μπλοκάρισμα» τῆς ὁμαλῆς ροῆς τῆς ἐνέργειας (τύπου Πράνα, Τσί, Συμπαντικῆς ἐνέργειας κ.ἄ. ) στό ἀνθρώπινο σῶμα6.
• Οἱ λεγόμενες «ἐναλλακτικές θεραπεῖες» ἀποτελοῦν ἐφαρμογή στό χῶρο τῆς ὑγείας τῶν περί Θεοῦ, ἀνθρώπου καί κόσμου ἀντιλήψεων τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν καί τῆς «Νέας Ἐποχῆς τοῦ Ὑδροχόου» καί γι᾽ αὐτό εἶναι πιό σωστό νά ὀνομάζονται: «Ἰατρική τῆς Νέας Ἐποχῆς».
Γιά τίς ὁμάδες αὐτές ὅλα εἶναι ἐνέργεια, ὅλα εἶναι Ἕνα («Ἕν τό πᾶν» τῆς Θεοσοφίας) καί ὅλα εἶναι Θεός. Ὅλα τά ὄντα (ἄρα καί ὁ ἄνθρωπος) κολυμποῦν σ' ἕναν ὠκεανό ἐνέργειας. Ὅταν ἡ ἐνέργεια αὐτή ρέει ὁμαλά, εἴμαστε ὑγιεῖς. Ὅταν κάπου «μπλοκάρεται», ἀρρωσταίνουμε. Ἡ θεραπεία –λένε– συνίσταται, στό ξεμπλοκάρισμα τῆς ἐνέργειας. Μέ βάση αὐτή τή θεώρηση, διδάσκουν ὅτι ὁ ἄνθρωπος, ἀνακαλύπτοντας τόν «Θεό - Ἑαυτό» του καί ἐνεργοποιώντας τίς ἀπόκρυφες δυνάμεις, πού δῆθεν κρύβει μέσα του, μπορεῖ νά αὐτοθεραπεύεται. Ὡς αὐτοθεραπεία νοεῖται τό «ξεμπλοκάρισμα» τῆς ἐνέργειας7.
Οἱ ποικιλώνυμες «ἐναλλακτικές θεραπεῖες» εἰσηγοῦνται τρόπους «ξεμπλοκαρίσματος» αὐτῆς τῆς ἐνέργειας. Ἔτσι, ἡ Ὁμοιοπαθητική, π.χ. προτείνει τό δυναμοποιημένο ὁμοιοπαθητικό φάρμακο, ὁ Βελονισμός τήν τοποθέτηση βελονῶν σέ κατάλληλα σημεῖα τῶν, κάτ' αὐτούς, «ἐνεργειακῶν καναλιῶν» τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος. Ἄλλες πάλι «θεραπεῖες», ὅπως τό Ρέϊκι, προτείνουν τό «ξεμπλοκάρισμα» «διά ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν ἀπό ἕνα ὑψηλῆς πνευματικῆς στάθμης ἄτομο… πού στήν πραγματικότητα εἶναι κανάλι παγκόσμιων ἐνεργειῶν…»8.
Θά πρέπει νά ποῦμε γενικῶς ὅτι ὅλες οἱ περιπτώσεις «Ἰατρικῆς» τῆς λεγομένης «Νέας Ἐποχῆς» κατατάσσονται σέ δύο μεγάλες κατηγορίες:
α) Αὐτές χωρίς ἐμπειρικό (ὑλικό) ὑπόβαθρο. Τυπικό παράδειγμα ἀποτελεῖ τό Ρέικι. Ἐδῶ ὁ «θεραπευτής» οὔτε κἄν ἐγγίζει τόν ἀσθενῆ. Ὑποτίθεται ὅτι τόν θεραπεύει πλησιάζοντας τά χέρια του στό σῶμα τοῦ ἀσθενοῦς καί ξεμπλοκάροντας ἔτσι τή μπλοκαρισμένη του ἐνέργεια.
β) Αὐτές, ὅπου συνυπάρχει ὑλικό καί μή ὑλικό ὑπόβαθρο· π.χ. ἡ Ὁμοιοπαθητική. Τό ὑλικό ὑπόβαθρο εἶναι τό ὁμοιοπαθητικό φάρμακο. Τό μή ὑλικό εἶναι ὅλα αὐτά πού θά δοῦμε γιά «συμπαντικές ἐνέργειες» κ.λπ.
Βασική παραδοχή ὅλου τοῦ ἀποκρυφιστικοῦ - ἐσωτεριστικοῦ χώρου καί τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν (ἰνδουισμοῦ-βουδδισμοῦ) –ἀπό ἐκεῖ τήν πῆρε μέσῳ θεοσοφίας καί ἡ λεγομένη «Νέα Ἐποχή τοῦ Ὑδροχόου»– εἶναι ἡ ἀντιεπιστημονική ἀντίληψη ὅτι ὑπάρχει μία παγκόσμια ἐνέργεια, ὡσάν ἕνας ὠκεανός μέσα στόν ὁποῖο «κολυμποῦν» ὅλα τά ὄντα.
Ὅπως γράφει ὁ Γιῶργος Βυθούλκας: «Ἡ πιό πιθανή ὑπόθεση γιά τήν κατάσταση τοῦ ὕπνου εἶναι ὅτι “κολυμπᾶμε σέ μιά διαχεόμενη θάλασσα λεπτῆς ἐνέργειας”. Αὐτό τό εἶδος ἐνέργειας ἔχει δεχθεῖ διάφορες ὀνομασίες ἀπό διαφορετικούς ἀνθρώπους σέ διαφορετικές ἐποχές τῆς ἱστορίας.
»Ἔχει ἀποκληθεῖ: Πράνα, ἀπό τούς Ἰνδουϊστές. Vis mediatrix naturae, ἀπό τόν Ἱπποκράτη. Magnale (Εἰδαῖον), ἀπό τόν Παράκελσο. Alcahest, ἀπότόν Βάν Χέλμοντ.᾽Αστρικό φῶς, ἀπό τούς Καβαλλιστές. Ἀζώθ, ἀπό τούς Ἀλχημιστές. Πνεῦμα, ἀπό τόν Φλάντ. Ὀσμική δύναμη, ἀπό τόν Ράιχενμπαχ. Ζωικός μαγνητισμός, ἀπό τόν Μέσμερ. Αἰθερική ἐνέργεια ἤ βιοενέργεια ἤ ἁπλή οὐσία, ἀπό μυστικιστές καί μεταφυσικούς ὅπως ὁ Σουίτενμποργκ. Ζωτική ἐνέργεια ἤ ζωτική δύναμη ἤ ζωτικό σῶμα, ἀπό τή βιταλιστική σχολή. Ὀργόνη, ἀπό τόν Ράιχ. Βιόπλασμα, ἀπό Σοβιετικούς ἐπιστήμονες. Ἀντιύλη ἤ πέμπτη κατάσταση τῆς ὕλης, ἀπό ἐπιστήμονες, κ.λπ.
»Καί ἡ προοπτική εἶναι ὅτι πιθανότατα θά τήν ἀκοῦμε μέ πολλές διαφορετικές ὀνομασίες στό μέλλον»9.
Στήν ἀνωτέρω «ἐξίσωση» (πράνα = ...), πρέπει νά προστεθεῖ καί ὁ ὅρος «τσί» (ἡ ἐνέργεια, ὅπως τήν ἀποκαλοῦν οἱ Κινέζοι) καί ἐπίσης νά προστεθεῖ ὁ ὅρος «δύναμη», ὅπως συνάγεται ἀπό τά δικά τους πάντοτε κείμενα. Ἀπό ἐκεῖ προέρχεται καί ὁ ὅρος «δυναμοποίηση» (δηλ. ἀραίωση καί δόνηση τῶν ὁμοιοπαθητικῶν «φαρμάκων»)10.
Ὁ ὅρος «δύναμη» μᾶς μεταφέρει στό εὐρύτερο πλαίσιο τῶν ἀντιλήψεων καί πρακτικῶν, ὅπου χρησιμοποιεῖται εὐρέως μέ εἰδικό νόημα ὁ ὅρος αὐτός. Ἀναφερόμεθα στόν χῶρο τοῦ νεοσατανισμοῦ καί τῆς μαγείας.
Κατά τόν Kent, κορυφαῖο μετά τόν Χάνεμαν ὁμοιοπαθητικό, «ἡ στοιχειώδης οὐσία εἶναι προικισμένη μέ μορφοποιητικό νοῦ». Παρατηροῦμε, ὅτι ἐδῶ ἔχουμε πανθεϊσμό. Καί συνεχίζει «...Ὑπάρχει ἕνας ὑπέρτατος Θεός, πού εἶναι οὐσιώδης καί εἶναι μία οὐσία. Τά πάντα προέρχονται, ἀπορρέουν ἀπό Αὐτόν, ὅλα ἀπό τό ἀνώτερο μέχρι καί τό τελευταῖο ὑλικό σῶμα μέ αὐτόν τόν τρόπο συνδέονται. Ἄν βέβαια ὑπάρχει διαχωρισμός καί ὄχι συνεχής “εἰσροή” ἀπ᾽ τό πρῶτο στό τελευταῖο, τά τελευταῖα θά πάψουν νά ὑπάρχουν».
Παρατηροῦμε ὅτι ἐδῶ ἔχουμε τήν ἀποκρυφιστική ἀντίληψη παραγωγῆς τῶν ὄντων ἐξ ἀπορροῆς ἀπό τήν «θεία οὐσία»11.
«Ἡ συμπαντική ἐνέργεια τροποποιεῖται καί προσδιορίζεται ποιοτικά, καθώς περνάει μέσα ἀπό τά διάφορα ἐπίπεδα: τό διανοητικό, τό συναισθηματικό καί τό σωματικό, καί, φυσικά, ἐπηρεάζεται ἀπό τά δεδομένα τοῦ κάθε ἐπιπέδου.
»Ἡ κοσμική ἐνέργεια ἀποτελεῖ μία ἀστείρευτη δεξαμενή, ἀπό τήν ὁποία οἱ σύγχρονοι ἐπιστήμονες σύντομα θά μπορέσουν νά ἀντλήσουν ἄμεσα ἀτελείωτα ποσά καθαρῆς ἐνέργειας..: Μποροῦμε ν᾽ ἀντλήσουμε καθαρή, ἀμόλυντη κι ἀπεριόριστη ἐνέργεια ἀπ᾽ αὐτή τή δεξαμενή καί νά τήν ἐφαρμόσουμε σέ ἑκατομμύρια χρήσεις»12.
Ἐμεῖς δεχόμαστε μόνο τήν ἐνέργεια, πού ἀναγνωρίζει ἡ φυσική καί ἡ ἐπιστήμη. Ἡ μεταφυσική ἐνέργεια τῶν «ἐναλλακτικῶν» ἤ «ὁλιστικῶν θεραπειῶν», εἶναι ἀντιεπιστημονική καί κρύβει πνευματικούς κινδύνους.
Συνεχίζεται
1 Filioque (Φιλιόκβε). Κακοδοξία τῶν Παπικῶν ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί τόν Υἱό. «Οἱ Λατίνοι ἔχουν χαρακτηρισθεῖ αἱρετικοί στήν Η' Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (Κωνσταντινούπολη 879) γιά τήν αἵρεση τοῦ "FILIOQUE"». Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, «Ὁμολογῶ Ἕν Βάπτισμα», 1996.
2 «Προϋφέστηκε δέ τῆς ἐνεργείας ἡ δύναμις, ἡ δέ δύναμις ἐξήρτηται τοῦ θείου βουλήματος, τό δέ βούλημα ἐν τῇ ἐξουσία τῆς θείας ἀπόκειται φύσεως». «Ἡ περί Θεοῦ Ὀρθόδοξος Διδασκαλία», Μετάφραση στήν Νεοελληνική ἀπό τό ὁμώνυμο βιβλίο τοῦ Μέγα Λ. Φαράντου, Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Ἀθήνα, 1985, σσ. 423 – 428.
3 «Ἡ μέν γάρ θεία ἐνέργεια ἐκ τῆς θείας φύσεώς ἐστι καί ἐνθεωρεῖται ταύτη κατά τούς θεολόγους, ἀλλ’ οὐκ ἔστι καθ’ αὐτήν, ἡ δέ θεία φύση οὐκ ἐκ τῆς ἐνεργείας ἐστι καί καθ’ αὐτήν ἐστι καί τῶν θείων ἐνεργειῶν ἐστι πηγή». Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
4 James G. Lochtefeld, The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, (2002), σ. 122 καί https://el.wikipedia.org/wiki/Βράχμαν (Ινδουισμός).
5 http://www.armonikizoi.com/2014/philosophy
6 ΚΕ' Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη Ἐντεταλμένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί Ἱερῶν Μητροπόλεων γιά θέματα αἱρέσεων καί παραθρησκείας, Βόλος, 4-6/11/2013. http://www.ppu.gr/greek/25_panor_gr.html
7 Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
8 Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
9 Γεωργίου Βυθούλκα, «Ὁμοιοπαθητική... Ἡ νέα ἰατρική», (1992), Ἐκδόσεις Ἀδάμ, σ. 89, Βλ. καί: http://www.alopsis.gr/alopsis/omiopa13.htm, Ἰωάννη Κουντουρά, «Κριτική στήν Ὁμοιοπαθητική» καί Μοναχοῦ Ἀρσενίου Βλιαγκόφτη, «Θεωρητική τεκμηρίωση τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς κατά τούς διδασκάλους της», Πολεμικό Μουσεῖο, 17 Μαΐου 2014.
10 Μοναχοῦ Ἀρσενίου Βλιαγκόφτη, «Θεωρητική τεκμηρίωση τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς κατά τούς διδασκάλους της», Εἰσήγηστο στό Πολεμικό Μουσεῖο, 17 Μαΐου 2014.
11 Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου