ΔΙΑ ΠΥΡΟΣ καὶ ΥΔΑΤΟΣ «Ξαναγυρίζω στόν Ἄθω· νύχτα καί ἄπνοια. Ἔξω, ὁ ἔναστρος οὐρανός, λαμπρός χωρίς τά αὐθάδη φῶτα τῆς πόλης, αἰνεῖ καί δοξάζει. Μέσα, ἡ φλόγα τοῦ καντηλιοῦ, ἄν καί μικρή, ἀνάβει μέσα μου τό μέγα πῦρ».

Ἀλέκος Ε. Φλωράκης

«Διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος»
Περιοδ. «Νέα Εὐθύνη»
τ. 21, Ἰαν. -Μάρτ. 2014

.               Ξαναγυρίζω στόν Ἄθω· νύχτα καί ἄπνοια. Στό μικρό κελί μόνος, ἐνώπιος ἐνωπίῳ. Ἕνα στενό κρεβάτι, ἕνα τραπεζάκι, ἕνα σκαμνί. Κάτω ἀπ’ τό παράθυρο, στό κατακόρυφο βάθος, ἡ θάλασσα ἀγγίζει σχεδόν τό καστρομονάστηρο. Ἀσάλευτη, κανένας περισπασμός· ἡ σιωπή ὁ μόνος ἦχος.
.               «Ἰδού ἐγώ λοιπόν» στό μισοσκόταδο, ἐμπρός στό εἰκόνισμα τῆς Παρθένου. Ἔξω, ὁ ἔναστρος οὐρανός, λαμπρός χωρίς τά αὐθάδη φῶτα τῆς πόλης, αἰνεῖ καί δοξάζει. Μέσα, ἡ φλόγα τοῦ καντηλιοῦ, ἄν καί μικρή, ἀνάβει μέσα μου τό μέγα πῦρ. Φῶς καί φωτιά, λέξεις γλωσσικά ὁμόρριζες καί κοσμολογικά ὁμόρροπες, ἡ δεύτερη ἀπότοκη τῆς πρώτης.
.               Τό πῦρ εἶναι δύναμη καταστροφική ἀλλά καί δημιουργική. Ἀπό αὐτό γεννήθηκε, κατά τόν Ἡράκλειτο, τό σύμπαν καί ἀπ’ αὐτό θά καταστραφεῖ ἐκπυρούμενο: «πῦρ ἀείζωον» καί «ἀνταμοιβή ἁπάντων». Ἀντίθετα, στήν ἰουδαιοχριστιανική κοσμογονία πρωταρχικό στοιχεῖο τῆς δημιουργίας εἶναι τό φῶς: «… καί εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καί ἐγένετο φῶς. Καί εἶδεν ὁ Θεός τό φῶς ὅτι καλόν» (Γεν., α´ 3-4).
.               Ἀλλά καί μεταξύ Ἰουδαϊσμοῦ καί Χριστιανισμοῦ ὑπάρχει διαφοροποίηση. Στήν Παλαιά Διαθήκη ἡ φωτιά εἶναι σημεῖο θεοφάνειας. Ἔτσι ἐπιφαίνεται ὁ Γιαχβέ στόν Μωυσῆ καί «τό ὄρος Σινά ἐκαπνίζετο ὅλον διά τό καταβεβηκέναι ἐπ’ αὐτό τόν Θεόν ἐν πυρί» (Ἐξ., ιθ´ 18). Μέ τόν οὐράνιο χαρακτήρα τοῦ Γιαχβέ καί τήν κυριαρχία του ἐπί τῶν ἀτμοσφαιρικῶν φαινομένων, τά τελευταῖα καθίστανται ἐπιφάνειες τῆς θεότητας. Ἡ βροντή εἶναι ἡ φωνή του, ἡ ἀστραπή καί ὁ κεραυνός τά βέλη του, «πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται καί κύκλῳ αὐτοῦ καταιγίς σφόδρα» (Ψαλμ. μθ´ 3). Οἱ ἀντιστοιχίες μέ τόν Δία τῶν Ἑλλήνων εἶναι καταφανεῖς. «Ἀστράπειος» καί «ἐρίγδουπος», μέ ὅπλο του τόν κεραυνό, πῦρ βροτοκτόνο ἀλλά καί ἱεροφανειακό, καθώς ὅ,τι τό «κεραυνόπληκτον», ἔμψυχο ἤ ἄψυχο, καθίσταται ἀντικείμενο θείας ἐκλογῆς.
.               Μέ τήν Καινή Διαθήκη, τό τρομερό πρόσωπο τοῦ Γιαχβέ δίνει τή θέση του στή γλυκιά μορφή τοῦ Ἰησοῦ. Τό πῦρ ὑποχωρεῖ ἔναντι τοῦ φωτός. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εἶναι «τό φῶς τό ἀληθινόν τό φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον». Τό φῶς τοῦ προσώπου του σημειώνεται στό δικό μας πρόσωπο, ὅπως τό φῶς τοῦ ἥλιου στούς περί αὐτόν πλανῆτες. Ἡ ἁγιαστική λειτουργία τοῦ ἀκτίστου φωτός δηλώνεται ἤδη ὡς προτύπωση στήν Παλαιά Διαθήκη. Ἔκθαμβος ὁ Μωυσῆς «ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτος καίεται πυρί, ἀλλ’ οὐ κατεκαίετο» (Ἐξ., γ´ 2). Ἀπό τή φωτιά ἐκείνη ἡ φθορά ἐξέλιπε καί ἔμεινε μόνο τό φῶς, ὅπως σήμερα στά κεριά μέ τό πασχάλιο φῶς στόν Πανάγιο Τάφο, εὐθύς μετά τήν ἔξοδο τοῦ πατριάρχη.
.               Φῶς καί φωτιά διακρίνονται σαφῶς στή χριστιανική παράδοση. Τό φῶς εἶναι ἁγιαστικό, ἡ φωτιά εἶναι τιμωρητική καί καθαρτήρια. Τό φῶς ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο «πρός φωτισμόν τῆς γνώσεως τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ» (Β´ Κορ., δ´ 6), γι’ αὐτό καί «ὁ τά φαῦλα πράσσων μισεῖ τό φῶς» (Ἰω. γ´ 20). Συνιστᾶ τόν ἕναν πόλο τοῦ ἀντιθετικοῦ διώνυμου φῶς/σκότος ἤτοι Θεός/Διάβολος, ἔχοντας ἔτσι περάσει καί στή νεοελληνική λαϊκή πίστη. Δαιμονικά ὄντα καί πάσης φύσεως ἐπικίνδυνες ἰσχυοφάνειες (λάμιες, ἀγελλοῦδες, καλικάντζαροι, φαντάσματα, βρικόλακες) κινοῦνται καί δροῦν μέσα στή νύχτα, «ἐν σκότει διαπορευόμενα». Σ’ αὐτά προσιδιάζει τό πῦρ τό ἐξώτερον. Ἐκεῖ ὁ πλούσιος τῆς παραβολῆς «ὀδυνᾶται ἐν τῇ φλογί» καί μέσα στίς φωτιές τῆς κόλασης παρουσιάζει ἡ λαϊκή εἰκονογραφία τούς ἁμαρτωλούς νά τιμωροῦνται.
.               Παράλληλα μέ τόν τιμωρητικό, ἡ φωτιά ἔχει καί χαρακτήρα καθαρτήριο. Ἀπό τά πολλά ἐθιμικά δρώμενα πού ἑδράζονται στήν καθαρτήρια καί ἀνανεωτική δύναμη τῆς φωτιᾶς, μνημονεύω μόνο τήν ὑπερπήδησή της τήν παραμονή τοῦ Ἁι-Γιαννιοῦ (Γενέσιον, 24 Ἰουνίου), ἡμέρα τῶν θερινῶν τροπῶν τοῦ ἥλιου, καί τίς σχετικές ἐνέργειες (μεταφορά της στό σπίτι, ἄναμμα μέ αὐτήν τοῦ τζακιοῦ, χρησιμοποίηση τῆς στάχτης της γιά τήν ἀποτροπή τῶν κακῶν πνευμάτων), τίς πυροβασίες καί τό κάψιμο τοῦ Καρνάβαλου. Ὁ ἴδιος χαρακτήρας ἀνευρίσκεται καί στήν ἐκκλησιαστική παράδοση. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος προφητεύει ὅτι τό βάπτισμα ἀπό τόν ἐρχόμενο Μεσσία θά γίνει «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ καί πυρί», ἐννοώντας τό καθαρτήριο καί ἀνανεωτικό πῦρ τῆς χάριτος, ἐκεῖνο πού ἐν εἴδει φλογός κάθισε τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς ἐπί τῶν Ἀποστόλων.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ: ΔΙΑ ΠΥΡΟΣ καὶ ΥΔΑΤΟΣ–2 «Ἡ Παναγία, πίσω ἀπ’ τήν τρέμια φλογίτσα τοῦ καντηλιοῦ, μέ κοιτᾶ μέ βλέμμα παραμυθίας».

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ