Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ-2 («Τῆς Παναγίας ἡ ἁγιότης ἀφθαρτοποιεῖται εἰς τὴν Κοίμησιν καὶ Μετάστασίν της»)

Ἡ περὶ Θεοτόκου διδασκαλία τοῦ Δαμασκηνοῦ

ἀπὸ τὸ βιβλίο «Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ» 
(Τέσσερις Θεομητορικὲς Ὁμιλίες
τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ)

Κείμενο-Εἰσαγωγή -Σχόλια: Ἱερομ. Ἀθανάσιος Γιέφτιτς
ἐκδ. «Εὐαγὲς Ἵδρυμα “Ὅσ. Ἰωάννης ὁ Ρῶσος”»
Ἀθῆναι 1970, σελ. 22-58

Μέρος Α´: Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ-1 («Ἡ ἁγία Παρθένος ἦταν, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, κληρονόμος τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος τοῦ Ἀδάμ»)

4. Ὁ ἀναμάρτητος Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Χριστός, κατὰ τὸν Δαμασκηνόν, προσέλαβε τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ὁλόκληρον τὸν ἄνθρωπον, διὰ νὰ τὸν σώσῃ, νὰ τὸν ἑνώσῃ μὲ τὸν Ἑαυτόν του καὶ τοιουτοτρόπως νὰ τὸν θεώσῃ: «Ὅλον γὰρ ὅλος ἀνέλαβέ με καὶ ὅλος ὅλῳ ἡνώθη, ἵνα ὅλῳ τὴν σωτηρίαν χαρίσηται· τὸ γὰρ ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 6). Ἡ «πρόσληψις» αὐτὴ τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὴν Ὑπόστασιν τοῦ Θεοῦ Λόγου (ἡ ἀσύγχυτος – ἀδιαίρετος ἕνωσις καὶ ἐνυποστασίασις, Ἔκδ. ΙΙΙ, 2, 9, 22) ἐξασφαλίζει τὴν μόνιμον καὶ ἀδιάσπαστον «δευτέραν κοινωνίαν», περὶ τῆς ὁποίας ὁμιλεῖ ὁ Δαμασκηνὸς ἀκολουθῶν Γρηγόριον τὸν Θεολόγον⁴⁸. Ἡ «δευτέρα κοινωνία» ἦλθε μετὰ τὴν διάσπασιν τῆς «πρώτης πρὸς Θεὸν κοινωνίας» (Α´, 8) τοῦ πρώτου Ἀδάμ, καὶ ἑπομένως ὁ Χριστὸς εὗρε τὸν ἄνθρωπον πεπτωκότα καὶ τὸν προσέλαβε ὅλον (διότι «τὸ ἀπρόσληπτον ἀθεράπευτον», Β΄, 4), χωρὶς ὅμως τῆς ἁμαρτίας. Ὁ Δαμασκηνὸς τονίζει ὅτι ὁ Κύριος προσέλαβε «ὅλον τὸν Ἀδάμ, τὸν πρὸ τῆς παραβάσεως, τὸν ἁμαρτίας ἐλεύθερον» (Β΄, 4), τὴν «πρώτην τοῦ Ἀδὰμ γένεσιν» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 1), δηλαδὴ τὴν χωρὶς ἁμαρτίας φύσιν του⁴⁹.
.               Ἐξ ἴσου ὅμως καὶ ὁ Δαμασκηνός, ἀκολουθῶν τοὺς Πατέρας καὶ κυρίως τὸν ἅγιον Μάξιμον⁵⁰, ὁμιλεῖ διὰ τὰ «ἀδιάβλητα πάθη» τοῦ Κυρίου: «Ὁμολογοῦμεν ὅτι (ὁ Κύριος) πάντα τὰ φυσικὰ καὶ ἀδιάβλητα πάθη τοῦ ἀνθρώπου ἀνέλαβεν· ὅλον γὰρ τὸν ἄρθρωπον καὶ πάντα τὰ τοῦ ἀνθρώπου ἀνέλαβε, πλὴν τῆς ἁμαρτίας… Φυσικὰ δὲ καὶ ἀδιάβλητα πάθη εἰσὶ τὰ οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν, ὅσα ἐκ τῆς ἐπὶ τῇ παραβάσει κατακρίσεως εἰς τὸν ἀνθρώπινον εἰσῆλθε βίον, οἷον πεῖνα, δίψα, κόπος, πόνος, τὸ δάκρυον, ἡ φθορά… Πάντα τοίνυν ἀνέλαβεν, ἵνα πάντα ἁγιάσῃ» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 20). Αὐτὴν τὴν φύσιν, τὴν μετὰ τῶν ἀδυναμιῶν καὶ ἀσθενειῶν καὶ τῆς φθορᾶς⁵¹, χωρὶς ὅμως τῆς ἁμαρτίας –διότι ἡ ἁμαρτία ὡς «ἐν τῇ ἡμετέρᾳ αὐτεξουσίῳ προαιρέσει ἑκουσίως συνισταμένη» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 20) δὲν ἀνήκει εἰς τὴν φύσιν– προσέλαβεν ὁ Κύριος ἑκουσίως καὶ «οἰκονομίας λόγῳ» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 12)⁵² ἀπὸ τὴν Παρθένον Μαρίαν, «ἣν τῇ φύσει δούλην ὑπάρχουσαν, φιλανθρωπίας ἀνεξιχνιάστοις πελάγεσιν οἰκονομικῶς μητέρα ἐποιήσατο, ἀληθείᾳ σαρκωθείς, οὐ φενακίσας τὴν ἀνθρώπησιν» (Β΄, 10). Ἑπομένως ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ «ἀναλαμβάνει ὅλον τὸν ἄνθρωπον καὶ τὸ τούτου κάλλιστον, ὑπὸ ἀρρωστίαν πεσόν, ἵνα ὅλῳ τὴν σωτηρίαν χαρίσηται» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 18· Β΄, 4)⁵³. Ἡ ἀρρωστία αὐτή, αἱ ἀσθένειαι καὶ ἀδυναμίαι, τὰ «φυσικὰ πάθη καὶ ἀδιάβλητα τῆς ἐμῆς κράσεως» (Β΄, 4)⁵⁴ δὲν εἶναι ἁμαρτία, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ εἰσῆλθον εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν μετὰ τὴν ἁμαρτίαν ὡς ἀποτελέσματά της, ὡς ἐπισυμβάντα τῇ φύσει κατόπιν τῆς ἁμαρτίας τῆς προαιρέσεως τοῦ Ἀδάμ⁵⁵, διὰ τοῦτο λέγεται καὶ διὰ τὸν Κύριον ὅτι ἔγινε «ἁμαρτία» καὶ «κατάρα» δι᾽ ἡμᾶς (Ἔκδ. ΙΙΙ, 25· IV, 18· Α´ Κορ. ε´ 21· Γαλ. γ´ 13). Ὁ Χριστὸς εἶναι ἀναμάρτητος ἀλλὰ καὶ Σωτὴρ τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὡς Σωτήρ, «τὸ ἡμέτερον ἀναδεχόμενος καὶ οἰκειούμενος πρόσωπον» (αὐτ.), ἐδέχθη τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν καὶ τὰ ἀνθρώπινα πάθη καὶ τὴν ἁμαρτίαν καὶ τὴν κατάραν⁵⁶ γενόμενος ἄνθρωπος καὶ «τὴν τοῦ θανάτου πεῖραν οὐκ ἀπηνῄνατο· θνήσκει γὰρ σαρκὶ καὶ θανάτῳ λύει τὸν θάνατον καὶ φθορὰ τὴν ἀφθαρσίαν χαρίζεται καὶ τὴν νέκρωσιν ποιεῖ πηγὴν ἀναστάσεως» (Β΄, 10), οἰκονομῶν τοιουτοτρόπως τὴν ἡμῶν σωτηρίαν (Ἔκδ. IV, 18): «ἵνα τὸ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον ἀνασώσηται» (Γ΄, 15· Ἔκδ. ΙΙΙ, 18). Ἡ ἐν τῇ Παναγίᾳ καὶ ἐξ αὐτῆς ἐνανθρώπησις τοῦ Θεοῦ Λόγου, κατὰ τὸν ἴδιον Πατέρα, «διὰ τοῦτο γέγονεν, ἵνα αὐτὴ ἡ ἁμαρτήσασα καὶ πεσοῦσα καὶ φθαρεῖσα φύσις νικήσῃ τὸν ἀπατήσαντα τύραννον καὶ οὕτω τῆς φθορᾶς ἐλευθερωθῇ» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 12)⁵⁷.
.               Ὁ ἀναμάρτητος Κύριος προσέλαβε λοιπόν, ὡς Σωτήρ, καὶ τὰ «ἀδιάβλητα πάθη» τῆς πεπτωκυίας ἀνθρωπίνης φύσεως, τὰ ὁποία δὲν εἶχεν ὁ Ἀδὰμ πρὸ τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, καὶ τοῦτο εἶναι ἡ φιλάνθρωπος «συγκαταβατικὴ σάρκωσις» (Α´,2), «συγκαταβατικὴ ταπείνωσις» (Α´,3) καὶ «ὑψοποιὸς κένωσις» (Γ΄, 7) τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ αἴροντος τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, καὶ διὰ τὸν λόγον αὐτὸν ἡ Παναγία Θεοτόκος, ὡς «τὴν τοῦ κόσμου σωτηρίαν τὸν Χριστὸν κυήσασα» (Β΄, 9), ἔγινε τῆς σωτηρίας ἡμῶν ἐργαστήριον: «Ἀμνὰς ἡ τεκοῦσα τὸν Ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ τὸν αἴροντα τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, τὸ τῆς σωτηρίας ἡμῶν ἐργαστήριον, ἀγγελικῶν ὑπερτέρων δυνάμεων, δούλη καὶ μήτηρ Θεοῦ» Σωτῆρος (Δ΄, 5).
.             Διὰ τοῦτο ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι δὲν παραδεχόμεθα τὴν ρωμαϊκὴν δοξασίαν περὶ τῆς «ἀσπίλου συλλήψεως» τῆς Θεοτόκου, περὶ τῆς ἐξαιρέσεώς της δηλαδὴ ἀπὸ τὴν κληρονομικότητα τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, πράγμα πού, ὅπως εἴπομεν, ὑπονομεύει τὴν πραγματικότητα καὶ τὸ σωτήριον τῆς σαρκώσεως τοῦ Κυρίου. Ἄλλωστε, ἂν ἡ Παναγία δὲν εὑρίσκετο ὑπὸ τὸ προπατορικὸν ἁμάρτημα, τίθεται τὸ ἐρώτημα πῶς τότε ἀπέθανεν⁵⁸, ἐφ᾽ ὅσον ὁ θάνατος ἔρχεται ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος («εἴπερ διὰ τῆς ἁμαρτίας εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθεν ὁ θάνατος», Ἔκδ. ΙΙΙ, 27· Ρώμ. 5, 12), ὁ δὲ Κύριος «ἀναμάρτητος ὤν» («οὐχ ὑπέκειτο θανάτῳ») θνήσκει ἑκουσίως ὡς Σωτὴρ καὶ Λυτρωτής⁵⁹, «τὸν ὑπὲρ ἡμῶν θάνατον ἀναδεχόμενος» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 27). Ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι πιστεύομεν διὰ τὴν Θεοτόκον, ὅπως μᾶς παρέδωκαν οἱ Πατέρες καὶ ὁ ἅγιος Δαμασκηνός, ἡ δὲ ἐσφαλμένη «εὐσέβεια» τῶν Δυτικῶν περὶ τὸ πρόσωπον τῆς Παναγίας δὲν ἠμπορεῖ νὰ εἶναι τὸ μέτρον τῆς πίστεως καὶ τῆς ἀληθείας. Ἡ ρωμαιοκαθολικὴ «Μαριολογία» πάσχει ἀπὸ τὸν ἀποχωρισμόν της καὶ τὴν ἀνεξαρτητοποίησιν ἀπὸ τὴν Χριστολογίαν καὶ τὴν Σωτηριολογίαν.

5. Παρ᾽ ὅλον ὅμως ὅτι ἡ Παναγία Θεοτόκος εὑρίσκετο, ὡς ἐκ τῆς συλλήψεώς της, ὑπὸ τὸ προπατορικὸν ἁμάρτημα ὡς κληρονόμος τῆς ἀδαμιαίας φύσεως, ἡ ἴδια προσωπικῶς, κατὰ τὸν ἅγιον Δαμασκηνόν, δὲν εἶχε καμμίαν προσωπικὴν ἁμαρτίαν. Τὴν προσωπικήν της ἁγιότητα ἐξαίρει καὶ τονίζει καὶ δοξάζει ὅλως ἰδιαιτέρως ὁ ἱερὸς Πατήρ, καθὼς ἄλλωστε καὶ ὅλοι οἱ Πατέρες καὶ ὁλόκληρος ἡ Ἐκκλησία μας. Ἡ Παρθένος Μαρία εἶναι ὄντως ἁγία καὶ Παναγία, «ἀγγελικῶν ὑπερτέρα δυνάμεων» (Δ΄, 5), «ὑπεραναβᾶσα τὰ Χερουβὶμ καὶ τὰ Σεραφὶμ ὑπεραρθεῖσα» (Α´, 9), «ἡ ὄντως ἁγνὴ μετὰ Θεὸν ὑπὲρ ἅπαντας» (Γ΄,16).
.           Ὅπως καὶ τῶν μεγάλων προφητῶν τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἱερεμίου καὶ τοῦ τιμίου Προδρόμου, τῶν «ἐν κοιλίᾳ μητρὸς» ἡγιασμένων καὶ πεπληρωμένων Πνεύματος Ἁγίου (Ἱερεμ. Α´ 5· Λουκ. α´15), καὶ τῆς Παναγίας ἡ ἁγιότης ἀρχίζει «ἐν κοιλίᾳ μητρός». Εἶναι ὅμως αὕτη ἀσφαλῶς ἀσυγκρίτως μεγαλυτέρα τῆς ἁγιότητος τῶν Προφητῶν, ἀποκορυφοῦται δὲ κατὰ τὴν στιγμὴν τῆς ἀσπόρου συλλήψεως τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ ἀφθαρτοποιεῖται εἰς τὴν Κοίμησιν καὶ Μετάστασίν της. Καὶ ἐὰν ἡ χάρις καὶ αἱ δωρεαὶ τοῦ Θεοῦ ἦσαν μεγάλαι εἰς τοὺς Προφήτας, οἱ ὁποῖοι προεφήτευσαν ἁπλῶς τὴν ἐνσάρκωσιν, πόσον μεγαλύτεραι ἦσαν εἰς ἐκείνην, ἡ ὁποία ἔγινε Μητέρα τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ; Ἐὰν δὲ πάλιν «κατὰ τὸ μέτρον τῆς πρὸς Θεὸν ἀγάπης αἱ ἀντιδόσεις»⁶⁰, πόσον μεγάλην ἀρετὴν καὶ ἁγιότητα εἶχεν ἡ Παναγία, διὰ νὰ λάβῃ τόσον μεγάλην χάριν; Τὸ ὅτι ἦτο «ἀξία τοῦ Κτίσαντος» (Α´, 2) μαρτυρεῖται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀνάμεσα σὲ ὅλα τὰ κτίσματα ὅλων τῶν αἰώνων μόνη αὐτὴ εἶχε τόσον μεγάλην ἁγιότητα, ὥστε νὰ ἐκλεγῇ ἀπὸ τὸν Θεὸν διὰ νὰ γίνῃ Μήτηρ τοῦ Ὑπεραγίου Θεοῦ καὶ νὰ ὑπηρετήσῃ εἰς «τὸ μόνον καινὸν ὑπὸ τὸν ἥλιον» μυστήριον (Α´, 2), τὴν σάρκωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἡ ἁγιότης αὐτὴ στηρίζεται εἰς ὁλόκληρον τὴν τοῦ Θεοῦ οἰκονομίαν τῆς σωτηρίας, περὶ τῆς ὁποίας ὡμιλήσαμεν ἤδη προηγουμένως καὶ ἡ ὁποία προετοιμάζετο διὰ τῶν διαδοχικῶν «ἐκλογῶν» (Νῶε, Ἀβραάμ, Ἰσαάκ, Δαβὶδ)⁶¹ καθ᾽ ὅλην τὴν ἱστορίαν τῆς Π. Διαθήκης.
.               Εἴδομεν ὅτι ἡ Παρθένος Μαρία εἶναι «θυγάτηρ Ἀδὰμ» ὡς πρὸς τὴν φύσιν της. Ἀλλὰ ὡς πρὸς τὴν προαίρεσίν της καὶ τὴν προσωπικήν ἀρετήν της ὁ ἅγιος Δαμασκηνὸς ἀντιπαραβάλλει αὐτὴν πρὸς τοὺς προπάτορας καὶ δεικνύει τὴν ἀπόλυτον ὑπεροχὴν τῆς ἁγιότητός της (Α´,8· Γ΄, 2-3). Ἡ κληρονομία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος ἦτο ἀνενέργητος μέσα εἰς Αὐτήν, διότι ἡ θέλησίς της καὶ ὅλαι αἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματός της ἦσαν «τῷ Δεσπότῃ Θεῷ προσαναθέμεναι»⁶². Ἡ Παναγία διὰ τὴν ἁγιότητά της ἦτο «ἐκ γενεῶν ἀρχαίων ἐκλελεγμένη» (Β΄, 3· Δ΄,5) καὶ ἐγεννήθη «ἐξ εὐγενεστάτης καὶ βασιλικωτάτης ρίζης δαβιτικῆς» (Α´, 6), τῆς «ρίζης τοῦ Ἰεσσαὶ» (Α´, 3), ἐκ τῆς ὁποίας κατάγονται οἱ ἅγιοι καὶ δίκαιοι γονεῖς της. Εἰς αὐτοὺς συνέτεινε καὶ συνεκεντρώθη ἡ ἁγιότης ὅλων τῶν ἁγίων προγόνων τῆς Παναγίας, τῶν «θεοπατόρων», διὰ τῆς «ἐκλογῆς» καὶ διὰ τῶν διαδοχικῶν καθαρισμῶν καὶ ἁγνισμῶν τοῦ «σπέρματος»⁶³, τῶν ὁποίων προετοίμαζε ὁ Θεὸς τὴν Παναγίαν, ἡ ὁποία ὑπερεπολλαπλασίασε καὶ ἀπεκορύφωσε καὶ ἀνεκεφαλαίωσε μέσα της τὴν ἁγιότητα τῆς Π. Διαθήκης. Οἱ δίκαιοι καὶ θεάρεστοι γονεῖς της (Α´, 5) τὴν γεννοῦν ἐν σωφροσύνῃ καὶ ἐγκρατείᾳ, οὕτως ὥστε ὁ ἅγιος Δαμασκηνὸς νὰ ὀνομάζῃ τὸ «σπέρμα» τοῦ Ἰωακεὶμ «σπέρμα πανάμωμον» (Α´, 2).
.             Ὁ ἱερὸς Πατὴρ περιγράφει τὴν μεγάλην ἁγιότητα καὶ τὴν χάριν τὴν ὁποίαν ὁ Θεὸς ἔδωσεν εἰς τὸν Ἰωακεὶμ καὶ τὴν Ἄνναν (Β΄, 6)· πῶς «διὰ λιτῆς (προσευχῆς) καὶ ἐπαγγελίας πρὸς Θεοῦ τὴν Θεοτόκον κομίζονται» (Ἔκδ. IV, 14)· πῶς αὐτὴ ἤδη ἀπὸ μικρὰν ἡλικίαν «τῷ ἱερῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ προσάγεται καὶ ἀνατίθεται» (Β΄, 7· Ἔκδ. IV, 14). Ἐν συνεχείᾳ ὁμιλεῖ περὶ τοῦ «οἵαν τὴν ἐν τῷδε τῷ βίῳ διατριβὴν πεποίηται» (Β΄, 50 ἡ Παρθένος καὶ οἵαν τὴν χάριν ἀπὸ τὸν Θεὸν ἔλαβεν. Ἡ «διατριβὴ» αὐτή, ὁ ἐνάρετος καὶ ἔνθεος βίος τῆς Παρθένου καὶ ἡ μεγάλη χάρις τοῦ Θεοῦ ἦσαν τόσον μεγάλοι, ὥστε ὁ Δαμασκηνὸς νὰ λέγη δι᾽ Αὐτὴν ὅτι ἦτο «οἵα οὐ πρότερον γέγονεν, οὐδ᾽ αὖ γενήσεται πάλιν» (Β΄, 6)· «αὕτη ἡ τῷ παρόντι χαρισθεῖσα βίῳ δῶρον ἁπάντων τῶν τοῦ Θεοῦ δωρημάτων ὑψηλότερον ἅμα καὶ προσφιλέστατον» (Β΄, 5). Ἀλλ᾽ ἂς τὸ ἴδωμεν αὐτὸ πιὸ συγκεκριμένα.
.               Κατὰ τὴν στιγμὴν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἡ Παρθένος Μαρία, ἡ θυγάτηρ τῆς Εὔας, ὄχι βεβαίως εἰς τὸν Παράδεισον ὅπως ἐκείνη, ἀλλ᾽ εἰς ἕνα κόσμον ὁ ὁποῖος «ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» («κρίνον ἀναμέσον τῶν ἀκανθῶν φυέν…, ρόδον ἐξ ἀκανθῶν τῶν Ἰουδαίων», Α΄, 6), ἀξιοῦται νὰ ἀκούσῃ δικαίως τὸ «Χαῖρε, Κεχαριτωμένη» καὶ τὸ «Μὴ φοβοῦ, Μαριάμ· εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ Θεῷ» (Β΄, 8· Λουκ. α´ 28). Ἑρμηνεύων τοὺς λόγους αὐτοὺς τοῦ Ἀρχαγγέλου πρὸς τὴν Παναγίαν ὁ θεῖος Δαμασκηνὸς λέγει: «Ὄντως εὗρες χάριν ἡ ἀξία τῆς χάριτος· εὗρες χάριν ἡ τοὺς πόνους τῆς χάριτος γεωργήσασα καὶ πολύχουν δρεψαμένη τὸν ἄσταχυν τῆς χάριτος· εὗρες χάριτος ἄβυσσον, ἡ σώαν τὴν ὀλκάδα τῆς διπλῆς παρθενίας τηρήσασα· καὶ τὴν ψυχὴν γὰρ παρθένον ἐτήρησεν, οὐ τοῦ σώματος ἔλαττον· ὅθεν καὶ ἡ τοῦ σώματος παρθενία τετήρητο» (Β΄, 8). Αὐτοὶ οἱ τόσον χαρακτηριστικοὶ λόγοι τοῦ Δαμασκηνοῦ ἀποδίδουν ἀκριβῶς καὶ ἀληθῶς τὴν σχέσιν τῆς θείας Χάριτος καὶ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου, συγκεκριμένως δὲ ἐδῶ τῆς Παναγίας.
.             Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀσφαλῶς δωρεά, δίδεται ὅμως εἰς ἐκείνους οἱ ὁποῖοι δεικνύουν προαιρετικὴν σπουδὴν καὶ ἐπιτηδειότητα καὶ καθαρότητα. Ὁ ἄνθρωπος, λέγει ὁ Δαμασκηνός, «λογικὸς καὶ αὐτεξούσιος γενόμενος, ἐξουσίαν εἴληφεν ἀδιαλείπτως διὰ τῆς οἰκείας προαιρέσεως ἑνοῦσθαι τῷ Θεῷ («εἰ καὶ μὴ πάντες ἐνεργοῦμεν τὰ τῆς φύσεως» – Ἔκδ. IV, 13· III, 14). Ὁ Θεός, λέγει ἐπίσης, «πᾶσι μεταδίδωσι τῆς ἑαυτοῦ ἐνεργείας κατὰ τὴν ἑκάστου ἐπιτηδειότητα καὶ δεκτικὴν δύναμιν, φημὶ δὲ τήν τε φυσικὴν καὶ προαιρετικὴν καθαρότητα» (Ἔκδ. Ι, 13) καὶ «παντὶ τῷ προαιρουμένῳ τὸ ἀγαθὸν ὁ Θεὸς συνεργεῖ εἰς τὸ ἀγαθὸν»⁶⁴. Τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἁγίου φανερώνουν τὸ ἀναγκαῖον τῆς συνεργασίας μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου («τὸν θεανθρώπινον συνεργισμόν»), πρᾶγμα τὸ ὁποῖον, ὅπως εἴδομεν προηγουμένως, ἰσχύει δι᾽ ὅλην τὴν ἱστορίαν τῆς οἰκονομίας καὶ ἑπομένως καὶ διὰ τὴν Παναγίαν. Εἰς τὴν «συνεργασίαν» αὐτὴν ὁ Θεὸς δίδει τὴν χάριν Του, τὸν Ἑαυτόν Του, καὶ ὁ ἄνθρωπος τὴν προαίρεσίν του, ὁλόκληρον τὸν ἑαυτόν του (πρβλ. Κολ. β´ 9-10· Α´ Κορ. ιε´ 10). Ἐφ᾽ ὅσον λοιπὸν ἡ χάρις δίδεται ἀναλόγως πρὸς τὸν ζῆλον καὶ τὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἀγάπην τοῦ ἀνθρώπου⁶⁵, ποία τότε ἦτο ὄντως «ἡ σπουδὴ καὶ ἀναστροφὴ» τῆς θείας Παρθένου Μαρίας μέσα εἰς τὸν ἱερὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ (Β΄, 7), ὥστε νὰ ἀξιωθῆ τόσον μεγάλης χάριτος; Ἦτο «κρείττων καὶ καθαρωτέρα ἄλλων» (Β΄, 7· Γ΄, 16), λέγει ὁ Δαμασκηνός, καὶ συμπεριλαμβάνει εἰς τοὺς «ἄλλους» καὶ τοὺς Ἀγγέλους (Β΄, 8). Διότι μέσα εἰς τὸ ἀνθρώπινον σῶμα ἔδειξεν ἡ Παναγία μὲ τὴν «διπλῆν παρθενίαν» της⁶⁶ –τὴν ὁποίαν διπλὴν παρθενίαν οἱ Ἄγγελοι λόγῳ τῆς φύσεώς των δὲν ἔχουν– ἁγιότητα ὑπεράνω τῶν Χερουβὶμ καὶ τῶν Σεραφὶμ (Α´, 9). Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ἁγιότης της εἶναι ἀδιασπάστως συνδεδεμένη μὲ αὐτὴν τὴν πανάμωμον παρθενίαν της, τὴν ἀειπαρθενίαν της (Α´, 5-6).

ΣYNEXIZETAI

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

48. Πρβλ. Λόγος 45, 9 (PG 36, 633-6). Πρβλ. καὶ ἁγίου Μαξίμου, πρὸς Θαλάσσιον, 54 (PG 90, 520). Ἡ «δευτέρα κοινωνία» αὕτη εἶναι ἡ καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσις τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸν ἐν τῷ Χριστῷ, ἡ ὁποία παραμένουσα αἰώνιος ἀποτελεῖ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προαιωνίου Μεγάλης Βουλῆς τοῦ Θεοῦ (Α´, 8-9. Ἔκδ. IV, 4). Πρβλ. Εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν, 4 (96, 552).
49. Τοῦτο κατὰ τὸν Δαμασκηνὸν ἔγινε διότι «ἔδει τὸν λυτροῦσθαι μέλλοντα ἀναμάρτητον εἶναι καὶ μὴ τῷ θανάτῶ διὰ τῆς ἁμαρτίας ὑπεύθυνον, ἔτι δὲ νεκρωθῆναι καὶ ἀνακαινισθῆναι τὴν φύσιν» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 1).
50. Βλ. Πρὸς Θαλάσσιον 21 καὶ 42 (PG 90, 312-316 καὶ 405-8).
51. Ὁ Δαμασκηνὸς διακρίνει μεταξὺ «φθορᾶς» καὶ «διαφθορᾶς». «Φθορὰ» σημαίνει τὰ «ἀνθρώπινα ταῦτα πάθη· πεῖναν, δίψαν, κόπον, τὴν τῶν ἥλων διάτρησιν, θάνατον, ἤτοι χωρισμὸν ψυχῆς ἐκ τοῦ σώματος, καὶ τὰ τοιαῦτα. Κατὰ τοῦτο τὸ σημαινόμενον φθαρτὸν τοῦ Κυρίου σῶμα φαμέν· πάντα γὰρ ταῦτα ἑκουσίως ἀνέλαβε». «Διαφθορὰ» δὲ σημαίνει «τὴν τελείαν τοῦ σώματος εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθη στοιχεῖα διάλυσιν καὶ ἀφανισμόν. Ταύτης πεῖραν τὸ τοῦ Κυρίου σῶμα οὐκ ἔσχεν» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 28). Ἐν συνεχείᾳ ὁ Δαμασκηνὸς ἐξηγεῖ: «Ἄφθαρτον μὲν οὖν τὸ τοῦ Κυρίου σῶμα λέγειν, κατὰ τὸν παράφρονα Ἰουλιανὸν καὶ Γαϊανὸν (τοὺς αἱρετικοὺς «ἀφθαρτοδοκήτας»), κατὰ τὸ πρῶτον τῆς φθορᾶς σημαινόμενον, πρὸ τῆς ἀναστάσεως, ἀσεβές· εἰ γὰρ ἄφθαρτον οὐχ ὁμοούσιον ἡμῖν, ἀλλὰ καὶ δοκήσει καὶ οὐκ ἀληθείᾳ γέγονεν ἃ γεγονέναι φησὶ τὸ Εὐαγγέλιον· τὴν πεῖναν, τὴν δίψαν, τοὺς ἥλους, τὴν τῆς πλευρᾶς νῦξιν, τὸν θάνατον. Εἰ δὲ δοκήσει γέγονε, φενακισμὸς καὶ σκηνὴ τὸ τῆς οἰκονομίας μυστήριον, καὶ δοκήσει καὶ οὐκ ἀληθείᾳ γέγονεν ἄνθρωπος, καὶ δοκήσει καὶ οὐκ ἀληθείᾳ σεσώσμεθα… Μετὰ μέντοι τὴν ἐκ νεκρῶν τοῦ Σωτῆρος ἀνάστασιν καὶ κατὰ τὸ πρῶτον σημαινόμενον ἄφθαρτον τὸ τοῦ Κυρίου σῶμα φαμὲν» (αὐτόθι). Ὁ Λεόντιος ὁ Βυζάντιος, γράφων κατὰ τῶν ἀφθαρτοδοκητῶν, οἱ ὁποῖοι ἔλεγον ὅτι κατὰ τὴν σύλληψιν τοῦ Χριστοῦ τὸ σῶμα τῆς Παναγίας Θεοτόκου εἶχε «μεταστοιχειωθῆ» καὶ ἡ ἴδια ἔγινεν «ἄφθαρτος» ἐκ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, λέγει: «Πλέον ἢ προσῆκε τὴν Παρθένον ἀποσεμνύνοντες, καὶ τὴν ἐντεῦθεν ἀναφυομένην ἀτοπίαν οὐ προορώμενοι… Ἡ τοῦ Πνεύματος ἐνδημία οὐχὶ τὴν ἐπιτηδειότητα τοῦ γεννᾶν τὴν Παρθένον ἀφείλετο ἢ κεκώλυκεν. Τουναντίον μὲν οὖν ἐπὶ τὴν ἀσπόρως οἰκονομηθεῖσαν σύλληψιν ὑπερφυῶς αὐτὴν προσηγάγετο. Κἀκεῖνο δέ μοι σκοπεῖν ἔπεισιν, ὡς εἰ κατ᾽ ἐκείνους ἡ Παρθένος ἄφθαρτος τῇ ἐπιφοιτήσει τοῦ Πνεύματος γέγονεν, ἐκείνη πάντως ἂν καὶ ῥίζα τῆς τοῦ γένους ἡμῶν ἀφθαρσίας ἐτύγχανεν, ἀλλ᾽ οὐχ ὁ ἐξ αὐτῆς προελθὼν θεῖος βλαστὸς» (PG 86, 1325Δ-28Α). –Ὅλα αὐτὰ ἔπρεπε νὰ τὰ ἔχῃ ὑπ᾽ ὄψιν της ἡ Ρωμαϊκὴ Ἐκκλησία καὶ νὰ μὴ ἀνακηρύττῃ τοιαύτας καινοτομίας εἰς «δόγματα», τὰ ὁποῖα τὴν ἀπομακρύνουν ὁλονὲν καὶ περισσότερον ἀπὸ τὴν θείαν Παράδοσιν τῆς Ἀληθείας τῆς Ἐκκλησίας τοῦ μόνου Σωτῆρος Χριστοῦ.
52.  Αἱ ἐκφράσεις τοῦ Δαμασκηνοῦ «οἰκονομίας λόγῳ», «οἰκονομία», «οἰκονομικῶς» δὲν ἀποκρύπτουν καμμίαν ἀπολύτως ἀπόχρωσιν «δοκητισμοῦ». Τουναντίον αἱ ἐκφράσεις αὐταὶ σημαίνουν τὴν «οὐσιωδῶς» (Α´, 6) τὴν «ἀληθῆ» (Β΄, 10) σάρκωσιν καὶ γέννησιν τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾽ ἀναφέρονται εἰς τὴν «Οἰκονομίαν» καὶ ὄχι εἰς τὴν «Θεολογίαν», δηλαδὴ σημαίνουν τὴν «δευτέραν γέννησιν» τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τὴν γέννησίν Του κατὰ σάρκα: «δευτέραν δὲ καθομολογοῦμεν γέννησιν καθ᾽ ἑκούσιον σάρκωσιν» (Γ΄,15). Διὰ τοῦτο ἡ ἐκ μέρους τοῦ Δαμασκηνοῦ ταυτοχρόνως παράθεσις ἐκφράσεων, ὅπως: «Τὴν τοῦ οἰκείου Δεσπότου φύσει καὶ ἀληθεῖ οἰκονομίᾳ χρηματίσασαν μητέρα» (Β΄, 11), «οἰκονομικῶς μητέρα ἐποιήσατο ὁ ἀληθείᾳ σαρκωθείς, οὐ φενακίσας τὴν ἀνθρώπησιν» (Β΄, 10), «κατὰ φύσιν οἰκονομικῶς» (Ἔκδ. IV, 18) κλπ., ἀποκλείει κάθε «δοκητισμόν». Βλ. καὶ σημ. 18 τῆς Α΄ Ὁμιλίας.

ΠΗΓΗ:    ΚΛΙΚ