ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 19. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: Η ΔΕΣΠΩ καὶ Η ΜΟΣΧΩ, Οἱ ἡρωίδες τοῦ Σουλίου (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

 

ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821–Ἡ Δέσπω καὶ ἡ Μόσχω:
Οἱ ἡρωίδες τοῦ Σουλίου

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Βλ. σχετ.:

ΜΟΡΦΕΣ TOY 1821 – 1. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 2. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 4. ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 5. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΡΩΓΩΝ ΙΩΣΗΦ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ E΄ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 7. ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΪΡΟΝ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 8. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 9. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 10. ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 11. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 12. ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 13. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 14. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ [B´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 15. Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΥΠΡΟΥ KΥΠΡΙΑΝΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 16. ΕΫΝΑΡΔΟΣ: Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΔΥΣΑΡΕΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΜΕΤΕΡΝΙΧ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 17. Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ [Β´- Ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Ρήγας καὶ ὁ Κοραὴς] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 18. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΕΤΥΧΑΝ ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ 1821– 18. ΟΙ ΦΙΛΙΚΟΙ: ΛΗΘΗ καὶ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ [Β´] (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος)

.                 Ἡ Δέσπω, ἡ Μόσχω καὶ οἱ ἄλλες ἡρωίδες, μαζὶ μὲ τοὺς ἄνδρες τοῦ Σουλίου, μὲ τὴν ἀγάπη τους στὴν Ἐλευθερία καὶ τὴ θυσία τους, κατέστησαν πρότυπα γιὰ τοὺς ὑπόλοιπους Ἕλληνες καὶ ἁπτὰ παραδείγματα ὅτι εἶναι ἐφικτὴ ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Πατρίδας.
.                 Τὴ δράση τῆς Δέσπως, τῆς Μόσχως καὶ τῶν ἄλλων Σουλιωτισσῶν ἡρωίδων ἀπαθανάτισαν ὄχι μόνο σύγχρονοι ἱστορικοί, ἀλλὰ ὁ ἴδιος ὁ λαὸς μὲ τὸ δημοτικὸ τραγούδι, ποὺ καὶ αὐτὸ ἦταν σύγχρονο τῶν ἀγώνων τῶν Σουλιωτῶν καὶ τῶν Σουλιωτισσῶν. Ἐκ τῶν πρώτων ἱστορικῶν, ποὺ τοὺς κατέγραψαν, εἶναι ὁ Χριστόφορος Περραιβὸς (1773-1863), μὲ τὸ ἔργο του «Ἱστορία τοῦ Σουλίου καὶ τῆς Πάργας», ποὺ πλῆρες τὸ ἐξέδωσε στὴ Βενετία τὸ 1815, γιὰ νὰ ἀκολουθήσει, τὸ 1857, Τρίτη ἔκδοση, διορθωμένη.
.                 Ἡ πρώτη συλλογὴ δημοτικῶν τραγουδιῶν ἐκδόθηκε σὲ δύο τόμους, ὁ πρῶτος τὸ 1824 καὶ ὁ δεύτερος τὸ 1825 ἀπὸ τὸν φιλέλληνα Γάλλο φιλόλογο καὶ ἱστορικὸ Κλὸντ Φοριέλ. Μέσα σὲ αὐτὴν εἶναι καὶ τὸ τραγούδι τῆς Δέσπως, «ἕνα ἀπὸ τὰ δυνατότερα δημοτικά μας τραγούδια τῆς ἐποχῆς τῆς τουρκοκρατίας», κατὰ τὸν λογοτέχνη Γιῶργο Ἰωάννου. (Ἄρθρο μὲ τίτλο «Ἡ Δέσπω κάνει πόλεμο…», εἰς τόμο «Τὸ Εἰκοσιένα», Ἔκδ. «Εὐθύνης», Ἀθήνα, 1987, σελ. 69 κ.ε.).
.                 Ἡ Δέσπω, σύζυγος τοῦ ὁπλαρχηγοῦ Γεωργάκη Μπότση, ἀρχηγὸς τῆς οἰκογένειας μετὰ τὸν θάνατο τοῦ συζύγου της, γιὰ νὰ σώσει τὰ δέκα μέλη της, θυγατέρες, νύφες, ἐγγόνια, ἀπὸ τοὺς Τουρκαλβανούς, κλείστηκε στὸν Πύργο τοῦ Δημουλᾶ, ἀνάμεσα στὴν Ἄρτα καὶ στὴν Πρέβεζα. Ὁ ἀγώνας ἄνισος ἐναντίον ἑκατοντάδων ποὺ τὶς πολιορκοῦσαν. Ὅταν κατάλαβαν ὅτι θὰ πιαστοῦν, μὲ τὴ συγκατάθεση ὅλων, ἔβαλε φωτιὰ στὴ μπαρούτη καὶ κάηκαν ὅλοι οἱ Ἕλληνες καὶ πολλοὶ τουρκαλβανοί. Ἦταν ἡ ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων τοῦ 1803.

     Νὰ τὸ δημοτικὸ τραγούδι:

Ἀχὸς βαρὺς ἀκούεται, πολλὰ τουφέκια πέφτουν
Μήνα σὲ γάμο ρίχνονται, μήνα σὲ χαροκόπι;
Οὐδὲ σὲ γάμο ρίχνονται, οὐδὲ σὲ χαροκόπι,
Ἡ Δέσπω κάμνει πόλεμο μὲ νύφες καιμ’ ἀγγόνια.
Ἀρβανιτιὰ τὴν πλάκωσε στοῦ Δημουλᾶ τὸν πύργο.
Γιώργαινα, ρίξε τ’ ἅρματα, δὲν εἶν’ ἐδῶ τὸ Σούλι.
Ἐδῶ εἶσαι σκλάβα τοῦ πασᾶ, σκλάβα τῶν Ἀρβανίτων.
Τὸ Σούλι κι ἂν προσκύνησε κι ἂν τούρκεψεν ἡ Κιάφα,
Ἡ Δέσπω ἀφέντες Λιάπηδες δὲν ἔκαμε, δὲν κάνει!
Δαυλὶ στὸ χέρι ἅρπαξε, κόρες καὶ νύφες κράζει:
Σκλάβες Τούρκων μὴ ζήσομε! Παιδιὰ μαζί μ’ ἐλᾶτε!
Καὶ τὰ φυσέκια ἄναψε κι ὅλοι φωτιὰ γενῆκαν.
.                 Ἡ Μόσχω Τζαβέλα (1750-1804) ἦταν γυναίκα τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν Σουλιωτῶν Λάμπρου Τζαβέλα καὶ μητέρα τεσσάρων παιδιῶν: Τοῦ πρωτότοκου Φώτου, ποὺ δηλητηριάστηκε ἀπὸ τὸν Ἀλὴ Πασὰ καὶ πέθανε στὴν Κέρκυρα τὸ 1809, τοῦ Γεωργάκη Τζαβέλα, ποὺ φονεύθηκε στὸ Σούλι, τοῦ Ζυγούρη Τζαβέλα, ποὺ φονεύθηκε τὸ 1823 σὲ μάχη μὲ τοὺς Ὀθωμανοὺς καὶ τῆς Σόφως Τζαβέλα, ἡ ὁποία πληγώθηκε σοβαρὰ στὸ δεξί της μάτι, κατὰ τὴ δεύτερη πολιορκία τοῦ Μεσολογγίου καὶ γιαγιὰ τοῦ Κίτσου Τζαβέλα (διετέλεσε πρωθυπουργὸς τὰ ἔτη 1847-1848). Ὅταν σκοτώθηκε ὁ ἄντρας της, ἡ Μόσχω πῆρε τὴ θέση του στὴ Δημογεροντία τῶν Σουλιωτῶν καὶ ἔλαβε μέρος μὲ ἐπιτυχία σὲ πολλὲς μάχες κατὰ τῶν τουρκαλβανῶν. Ὁ Χριστόφορος Περραιβὸς στὴν προαναφερθεῖσα ἱστορία του, ἔγραψε ὅτι ὅταν ὁ Ἀλὴ Πασὰς κρατοῦσε ὅμηρο τὸν γιό της Φῶτο καὶ ἀπειλοῦσε ὅτι θὰ τὸν ψήσει ζωντανό, ἐκείνη τοῦ ἐμήνυσε νὰ τῆς στείλει κι ἐκείνης ἕνα μέρος ἀπὸ τὸ σῶμα του νὰ τὸ φάει, παρὰ νὰ προδώσει τὴν Πατρίδα της.
.                 Ἡ Γαλάτεια Γρηγοριάδου – Σουρέλη γράφει ἕναν πολὺ διδακτικὸ διάλογο γιὰ ἐμᾶς, μὲ τὶς ἀπειλὲς ποὺ ἐξαπολύει ὁ Ἐρντογάν, μεταξὺ τῆς Μόσχας καὶ τοῦ γιοῦ της Φώτου. Πρὶν ἀπὸ μία μάχη μὲ τοὺς τουρκαλβανοὺς ὁ Φῶτος τῆς ἐξομολογήθηκε ὅτι φοβόταν τὸν θάνατο καὶ ὅτι ντρεπόταν γι’ αὐτό. Ἡ Μόσχω τοῦ ἀπάντησε: «Μὴν ντρέπεσαι, γιατί εἶσαι ἄνθρωπος παιδί μου καὶ οἱ ἄνθρωποι φοβοῦνται τὸν θάνατο. Θέλουν νὰ ζήσουν, νὰ χαίρονται τὸν ἥλιο, νὰ κάνουν παιδιά, νὰ γλεντᾶνε. Γι’ αὐτὸ ἔχει ἀξία ὁ δικός μας πόλεμος. Ἐνῶ φοβόμαστε τὸν θάνατο κι ἀγαπᾶμε τὴ ζωή, ἀγώνα κάνουμε… Ὅταν πολεμᾶς γιὰ κάτι τόσο μεγάλο, ὅπως εἶναι λευτεριά, μὴ φοβᾶσαι τὸ θάνατο». (Ἀπὸ τὸ βιβλίο της «Στὶς ρίζες τῆς λευτεριᾶς», Ἔκδ. Πατάκη, Ἀθήνα, 2004, σελ. 157-158).
.                 Γιὰ τὴν Μόσχω Τζαβέλλα ἕνα δημοτικὸ τραγούδι γράφει:
«Ὁ πόλεμος ἀρχίνησε κι ἀνάψαν τὰ τουφέκια
…κι ὅλοι ἔπιασαν καὶ σπάσανε τὶς θήκαις τῶ σπαθιῶν τους,
Τοὺς Τούρκους βάνουνε μπροστά, τοὺς βάνουν σὰ κριάρια.
Ἄλλοι ἔφευγαν καὶ ἄλλοι ἔλεγαν “Πασά μου ἀνάθεμά σε
Μέγα κακό μᾶς ἔφερες τοῦτο τὸ καλοκαίρι,
Ἐχάλασες τόση Τουρκιά, σπαΐδες κι ἀρβανίτες.
Δὲν εἶν΄ ἐδῶ τὸ Χόρμοβο, δὲν εἶναι ἡ Λαμποβίτσα,
Ἐδῶ εἶν΄ τὸ Σούλι τὸ κακό, ἐδῶ εἶν’ τὸ Κακοσούλι,
Ποὺ πολεμοῦν μικρὰ παιδιά, γυναῖκες σὰν τοὺς ἄνδρες,
Ποὺ πολεμάει ἡ Τζαβέλαινα σὰν ἄξιο παλικάρι.”».
.                Ἕνα ἄλλο Δημοτικὸ τραγούδι περιγράφει τὴν ἀντίσταση στοὺς Τούρκους καὶ τὸν ἡρωικὸ θάνατο τῆς Λένως Μπότσαρη, κόρης τοῦ Κίτσου Μπότσαρη:
Ὅλες οἱ καπετάνισσες ἀπὸ τὸ Κακοσούλι

Ὅλες …σκλαβώθηκαν οἱ ὀρφανές, σκλαβώθηκαν οἱ μαῦρες,
Ἀλλὰ τὴ Λένω… δὲν τὴν ἐπῆραν σκλάβα.
Μον’ πῆρε δίπλα τὰ βουνά, δίπλα τὰ κορφοβούνια,
Σέρνει τουφέκι σισανὲ κι ἐγγλέζικα κουμπούρια,
Ἔχει καὶ στὴ μεσούλα τῆς σπαθὶ μαλαματένιο.
Πέντε Τοῦρκοι τὴν κυνηγοῦν, πέντε τζοχανταραῖοι.
Τοῦρκοι μὴν παιδεύεστε, μὴν ἔρχεστε σιμά μου,
Σέρνω φουσέκια στὴν ποδιὰ καὶ βόλια στὶς μπαλάσκες.
Κόρη γιὰ ρίξε τ’ ἅρματα, γλίτωσε τὴ ζωή σου.
Τί λέτε μωρ’ παλιοτοῦρκοι καὶ σεῖς παλιοζαγάρια;
Ἐγὼ εἶμαι ἡ Λένω Μπότσαρη, ἡ ἀδελφή τοῦ Γιάννη,
Π’ ἔκαμε τὴν Ἀρβανιτιὰ καὶ ντύθηκε στὰ μαῦρα
Καὶ ζωντανὴ δὲν πιάνουμαι εἰς τῶν Τουρκῶν τὰ χέρια».
(Ἀπὸ Ν.Γ. Πολίτου «Ἐκλογαὶ ἀπὸ τὰ τραγούδια τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ», ΕΣΤΙΑ, Β΄ Ἔκδ., 1925, σέλ. 11-12).
Ὅταν ἡ Λένω εἶδε ὅτι θὰ τὴν ἔπιαναν οἱ τοῦρκοι, ρίχτηκε στὸ ποτάμι καὶ πνίγηκε.
.           Μία ἄλλη μορφή, μεταξὺ θρύλου καὶ ἱστορίας ἦταν ἡ Χάιδω Γιαννάκη Σέχου. Μία αἰθέρια ὕπαρξη ποὺ συνδύαζε τὴ γενναιότητα καὶ τὸν ἡρωισμό, μὲ τὴν ἁγνότητα τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Γράφει ἕνα τραγούδι:
«Ἂς ἔρχονται οἱ παλιότουρκοι, τίποτε δὲν μᾶς κάνουν
Νὰ μάθουν Λάμπρου τὸ σπαθί, Μπότσαρη τὸ τουφέκι,
Τ’ ἅρματα τῶν Σουλιωτῶν, τῆς ξακουσμένης Χάιδως».
.                 Τὸ δράμα τῶν Σουλιωτισσῶν κορυφώνεται ὅταν, μετὰ ἀπὸ τὴν προδοσία τοῦ Πήλιου Γούση πέφτει τὸ Σούλι καὶ αὐτὲς προτιμᾶνε τὸν θάνατο ἀπὸ τὴν ἀτίμωση στὸ Ζάλογγο καὶ στὴ Μονὴ τοῦ Σέλτσου. Τὰ συνταρακτικὰ γεγονότα περιγράφει μὲ ἀντικειμενικότητα καὶ ἀκρίβεια ὁ Γιῶργος Καραμπελιᾶς στὸ βιβλίο του «Συνωστισμένες στὸ Ζάλογγο» (Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις, Β΄ Ἔκδ. Συμπληρωμένη, 2014), μὲ τὸ ὁποῖο δίνει καὶ ἀπαντήσεις στὸ ἐθνοαποδομητικὸ ρεῦμα, ποὺ ἔχει ἀφετηρία τὴν «ἐκσυγχρονιστικὴ» Ἀριστερὰ καὶ ποὺ στὴν ἀπαξίωση τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας καὶ τοῦ πατριωτισμοῦ ταυτίζεται μὲ νεοφιλεύθερους προπαγανδιστές.-

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ