Τετάρτη 15 Αυγούστου 2018

Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ-1 («Ἡ ἁγία Παρθένος ἦταν, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, κληρονόμος τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος τοῦ Ἀδάμ»)

Ἡ περὶ Θεοτόκου διδασκαλία τοῦ Δαμασκηνοῦ

ἀπὸ τὸ βιβλίο «Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ» 
(Τέσσερις Θεομητορικὲς Ὁμιλίες
τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ)

Κείμενο-Εἰσαγωγή -Σχόλια: Ἱερομ. Ἀθανάσιος Γιέφτιτς
ἐκδ. «Εὐαγὲς Ἵδρυμα “Ὅσ. Ἰωάννης ὁ Ρῶσος”»
Ἀθῆναι 1970, σελ. 22-58

1. Ὅταν πρὸς τὸ τέλος τῆς ὁμολογητικῆς ζωῆς του ἔγραφεν ὁ ἅγιος Δαμασκηνὸς τὸ βασικὸν βιβλίον του «Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως», τὸ ἤρχισεν ὑπογραμμίζων τὴν θείαν Παράδοσιν τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Ὅ,τι γράφει περὶ Θεοῦ, περὶ Ἁγίας Τριάδος, περὶ Χριστοῦ, καὶ περὶ Παναγίας Θεοτόκου, τὸ γράφει ἀντλῶν ἀπὸ τὴν θείαν Παράδοσιν, τὴν ὁποίαν μᾶς ἀπεκάλυψε καὶ παρέδωκεν ὁ Θεὸς δι᾽ ὅλης τῆς σωτηρίου οἰκονομίας τοῦ Χριστοῦ. «Πάντα τοίνυν τὰ παραδεδομένα ἡμῖν διά τε Νόμου καὶ Προφητῶν καὶ Ἀποστόλων καὶ Εὐαγγελιστῶν δεχόμεθα καὶ γινώσκομεν καὶ σέβομεν, οὐδὲν περαιτέρω τούτων ἐπιζητοῦντες… Ταῦτα ἡμεῖς στέρξωμεν καὶ ἐν αὐτοῖς μείνωμεν, μὴ μεταίροντες ὅρια, μηδὲ ὑπερβαίνοντες τὴν θείαν Παράδοσιν» (Ἔκδ. Ι, 1). Τὸ ἴδιον εἶχε γράψει ὁ ἱερὸς Πατὴρ καὶ προηγουμένως εἰς τοὺς Λόγους περὶ τῶν ἁγίων Εἰκόνων: «Διό, ἀδελφοί, στῶμεν ἐν τῇ πέτρᾳ τῆς πίστεως καὶ τῇ παραδόσει τῆς Ἐκκλησίας, μὴ μεταίροντες ὅρια ἃ ἔθεντο οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἡμῶν· μὴ διδόντες τόπον τοῖς βουλομένοις καινοτομεῖν καὶ καταλύειν τὴν οἰκοδομὴν τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας»25. Ἡ θεία Παράδοσις διὰ τὸν Δαμασκηνὸν εἶναι ὁλόκληρον τὸ οἰκοδόμημα καὶ τὸ σῶμα τῆς Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας26, ἡ ὁποία ἔχει οἰκοδομηθῆ ἐπὶ τοῦ «θεμελίου Λίθου ἀκρογωνιαίου» τοῦ Παύλου (Α´ Κορ. γ´ 11· Ἐφ. β´ 20) καὶ «τῆς πέτρας τῆς θεολογίας» τοῦ Πέτρου (Ματθ. ιϛ´ 18), «ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστὸς» (Α´ Κορ. ι´ 4)27.
.                 Ἡ πιστότης τοῦ Δαμασκηνοῦ εἰς τὴν Παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας ἔγκειται πρὸ παντὸς εἰς τὴν Χριστολογίαν του. Ὅπως ἡ Γραφὴ καὶ οἱ Πατέρες, οὕτω καὶ ὁ Δαμασκηνὸς βλέπει καὶ ἑρμηνεύει τὰ πάντα Χριστολογικῶς. Ὁ Σωτὴρ Χριστός, ὁ Εἷς τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ ἐκ Παρθένου σαρκωθεὶς Θεὸς καὶ ἄνθρωπος, εἶναι τὸ κεντρικὸν θέμα ὅλης τῆς Γραφῆς καὶ τῆς Παραδόσεως28, ἑπομένως δὲ καὶ ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ Δαμασκηνοῦ. Ἡ Χριστολογία καταλαμβάνει τὸ μεγαλύτερον μέρος ὅλων τῶν ἔργων του, ὄχι μόνον τῆς «Ἐκδόσεως Ὀρθοδόξου Πίστεως», ἀπὸ τὰ τέσσαρα βιβλία τῆς ὁποίας τὰ δυόμισυ περιέχουν τὴν Χριστολογίαν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς Θεομητορικάς του Ὁμιλίας κυριαρχεῖ ἡ Χριστολογία, ὅπως θὰ τὸ διαπιστώση καὶ ὁ ἀναγνώστης. Ἡ περὶ Παναγίας Θεοτόκου διδασκαλία διὰ τὸν Δαμασκηνὸν ὑπάρχει μόνον ἐντὸς τῆς Χριστολογίας καὶ ὄχι ὡς μία αὐτόνομος «Μαριολογία» ἢ ὡς μία «ἀνθρωπολογία» μὲ κέντρον τὴν ἁγίαν Παρθένον. Ἡ ὀρθόδοξος θεολογία τοῦ Δαμασκηνοῦ δὲν εἶναι ἀνθρωπολογία οὔτε «Μαριολογία», ἀλλ᾽ ἡ Χριστολογία εἰς τὴν ὁποίαν συμπεριλαμβάνεται καὶ ἡ ἀνθρωπολογία καὶ ἡ περὶ Θεοτόκου διδασκαλία, διότι ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς καὶ τέλειος Θεὸς καὶ ὁ πρῶτος ἀληθινὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ὅμως Εἷς Χριστός29, καὶ διὰ τὸν λόγον αὐτὸν ἡ Παναγία, ἡ ὁποία Τὸν ἐγέννησε εἶναι ἀληθῶς Θεοτόκος. Μόνον τὸ ὄνομα καὶ τὸ ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ, «Θεὸς σεσαρκωμένος καὶ ἐνανθρωπήσας», προσδίδει εἰς τὴν κατὰ σάρκα Μητέρα Του τὸ ὄνομα Θεοτόκος· καὶ ἀντιστρόφως τὸ ὄνομα Θεοτόκος «ἅπαν τὸ μυστήριον τῆς οἰκονομίας (τῆς ἐνανθρωπήσεως) συνίστησιν» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 12), διότι ἐπιβεβαιώνει ὅτι Ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἐξ Αὐτῆς ἐγεννήθη, ἦτο Θεὸς καὶ ἄνθρωπος: «Εἰ γὰρ Θεοτόκος ἡ γεννήσασα, πάντως Θεὸς ὁ ἐξ αὐτῆς γεννηθείς, πάντως δὲ καὶ ἄνθρωπος» (αὐτόθι).
.                 Πιστὸς λοιπὸν εἰς τὴν Παράδοσιν τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν ὑπερμάχων τῆς ἁγίας Θεοτόκου, ὁ Δαμασκηνὸς κηρύττει ἀπεριφράστως τὴν Παναγίαν ὡς κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκον καὶ μὲ τὸν «θεολογικώτατον πατέρα» του Γρηγόριον τὸν Θεολόγον ἐπαναλαμβάνει: «Εἴ τις οὐ Θεοτόκον ὁμολογεῖ τὴν Ἁγίαν Παρθένον, χωρίς ἐστι τῆς Θεότητος» (Α΄, 4). Παραμένων ὅμως πιστὸς εἰς τὴν ἰδίαν παράδοσιν τῶν ἰδίων αὐτῶν Πατέρων30, κηρύττει ἐπίσης: ἡμῖν «Θεός ἐστιν ἀληθὴς τὸ λατρευόμενον», τὴν δὲ «μητέρα Θεοῦ τιμῶμεν καὶ σέβομεν… Θεοῦ μητέρα τὴν Παρθένον ταύτην γινώσκοντες, οὐ θεὰν ταύτην φημίζομεν, ἄπαγε· τῆς ἑλληνικῆς τερθρείας τὰ τοιαῦτα μυθεύματα· ἐπεῖ καὶ θάνατον αὐτῆς καταγγέλλομεν· ἀλλὰ Θεοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ μητέρα γινώσκομεν» (Γ´,15). Διότι ἡ Παναγία Θεοτόκος δὲν εἶναι αὐτοσκοπός, διὰ τοῦτο καὶ λέγει ὁ Δαμασκηνὸς εἰς αὐτήν: «Ἔζης γὰρ οὐ σεαυτῇ· οὐ γὰρ σεαυτῆς ἕνεκα γεγέννησαι· ὅθεν «ἔζης Θεῶ, δι᾽ ὃν εἰς τὸν βίον ἐλήλυθας· ὅπως τῇ παγκοσμίῳ ἐξυπηρετήσῃς σωτηρίᾳ, ὅπως ἡ ἀρχαία βουλὴ τοῦ Θεοῦ, τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως καὶ τῆς ἡμῶν θεώσεως, διὰ σοῦ πληρωθῇ» (Α´,9)31.

2. Ἡ περὶ Παναγίας Θεοτόκου διδασκαλία τοῦ Δαμασκηνοῦ ἀναφέρεται ἀκριβῶς εἰς αὐτὴν τὴν «ἀρχαίαν καὶ ἀληθινὴν» (Β΄, 1) τοῦ Θεοῦ Βουλὴν «τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως καὶ τῆς ἡμῶν θεώσεως». Εἰς τὰ «ἀνεξιχνίαστα πελάγη τῆς φιλανθρωπίας» Της (Β΄, 10) ἡ τῆς Ζωαρχικῆς Τριάδος ἑνότης, «πρὸς ἑαυτὴν ἐκκλησιάσασα τῷ ἑνιαίῳ τῆς γνώμης βουλήματι»32, ἔχει ἀποφασίσει πρὸ πάντων τῶν αἰώνων τὴν σάρκωσιν καὶ ἐνανθρώπισιν τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ τὴν θέωσιν τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ προαιώνιος αὐτὴ «προωρισμένη βουλὴ» (Α´,7) τοῦ Θεοῦ φανερώνει εἰς ἡμᾶς «τὸ ἄπλετον καὶ ἀχανὲς τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος πέλαγος»33 καὶ ἡ φανέρωσις αὕτη γίνεται διὰ τῆς Παναγίας Θεοτόκου: «Αὕτη τὴν ἄφατον τῆς τοῦ Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους ἀγάπης ἐδημοσίευσεν ἄβυσσον» (Γ΄, 16). Ὁ Θεὸς Πατήρ, λέγει ὁ Δαμασκηνός, «ὁ εὐδοκήσας» ἐν τῇ Παναγίᾳ καὶ ἐξ Αὐτῆς «τελεσθῆναι ὃ προώρισε πρὸ αἰώνων μυστήριον» (Α΄ 10), ἔχει προγνωστικῶς προορίσει αὐτὴν ὡς Μητέρα τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ Του, ὁ ὁποῖος «σαρκοῦται, ὢν ἀνάρχως ἀσώματος, δι᾽ ἡμᾶς καὶ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν» (Γ΄, 15). Ὁ θεῖος αὐτὸς «προορισμὸς» τῆς Παναγίας εἶναι ἀσφαλῶς ἀκατανόητος δι᾽ ἡμᾶς, οὐχ ἧττον ὅμως συμπίπτει ἐν τῷ Θεῷ μὲ τὴν προαιώνιόν Του πρόγνωσιν τῆς ἐλευθέρας προαιρέσεως καὶ τῆς ἀξίας καὶ τῆς προσωπικῆς ἁγιότητος τῆς Παναγίας34: «Σὲ προγνοὺς ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ἀξίαν ἠγάπησε, καὶ ἀγαπήσας προώρισε καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν χρόνων εἰς τὸ εἶναι παρήγαγε, καὶ Θεοτόκον Μητέρα καὶ τιθηνὸν τοῦ οἰκείου Υἱοῦ καὶ Λόγου ἀνέδειξε» (Α´ ,7). Ἡ λέξις «παρήγαγε» (διὰ τῶν γονέων) σημαίνει ἐδῶ ὅτι προέγνωσεν ὁ Θεὸς ὄχι μόνον τῆς Παναγίας τὴν ἀξίαν (Α´,7) καὶ ἀρετὴν (Α´, 9) καὶ τὴν «ἄχραντον παρθενίαν» (Γ΄, 2· Α΄, 5), ἀλλὰ καὶ τὴν δικαιοσύνην (Α´, 9) καὶ σωφροσύνην καὶ θεάρεστον πολιτείαν (Α´, 5-6· Β΄, 6) τῶν γονέων της, διὰ νὰ δώσῃ εἰς αὐτοὺς ἕνα τόσον μεγάλον δῶρον, τὴν Κόρην, ἡ ὁποία θὰ γεννήσῃ τὸν Θεὸν καὶ τοιουτοτρόπως θὰ γίνουν οἱ ἴδιοι θεοπάτορες. Ὁ Δαμασκηνὸς λέγει χαρακτηριστικῶς διὰ τὴν Παναγίαν: «Ὄντως εὗρες χάριν, ἡ ἀξία τῆς χάριτος» (Β΄, 8). Οἱ λόγοι αὐτοὶ καθιστοῦν αὐτόδηλον τὴν ἀρχὴν τῆς συνεργασίας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου εἰς ὅλην τὴν ἱστορίαν τῆς σωτηρίου οἰκονομίας. Ἀλλὰ ἂς ἀρχίσωμεν ἀπὸ τὴν ἀρχήν.
.               Ὅταν «τῆς ψευδοῦς ὀρεχθέντες θεώσεως» (Γ΄, 2) ἔπεσαν οἱ προπάτορές μας διὰ τῆς παρακοῆς (Γ΄, 3) καὶ τοὺς «δερματίνους χιτῶνας τῆς νεκρώσεως» (Α´,4· Γ΄, 2) καὶ τῆς θνητότητος καὶ παχύτητος ἐνεδύθησαν (Ἔκδ. ΙΙΙ, 1)35 καὶ ὑπέπεσαν εἰς τὸν θάνατον καὶ τὴν φθορὰν (Ἔκδ. IV, 13), καὶ ἡμεῖς ὅλοι, οἱ ἀπόγονοί τους, «ὥσπερ γεννηθέντες ἐκ τοῦ Ἀδὰμ ὡμοιώθημεν αὐτῷ κληρονομήσαντες τὴν κατάραν καὶ τὴν φθορὰν» (αὐτόθι) καὶ εὑρέθημεν ἔξω τοῦ Παραδείσου γυμνοὶ τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος (Γ΄, 2), ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς ἤδη ἀπὸ τότε ἤρχισεν νὰ «οἰκονομῇ» καὶ «παιδαγωγῇ» τὴν οἰκονομίαν τῆς σωτηρίας μας (Ἔκδ. ΙΙΙ, 1). Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἔχομεν πέσει ἑκουσίως καὶ ἐλευθέρως καὶ «διὰ τὸ ἀβίαστον εἶναι τὸ καλὸν» (Ἔκδ. IV, 19) -«οὐκ ἀρετὴ γὰρ τὸ βίᾳ γινόμενον» (Ἔκδ. ΙΙ, 12)-, ἔπρεπε καὶ νὰ δεχθῶμεν ἐλευθέρως τὴν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ οἰκονομουμένην θεραπείαν καὶ σωτηρίαν καὶ νὰ συνεργασθῶμεν ἑκουσίως εἰς αὐτήν. Ἡ ἔκφρασις νὰ «συνεργασθῶμεν» σημαίνει ὅτι δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ «ἐργασθοῦν» καὶ νὰ δημιουργήσουν μόνοι τους οἱ ἄνθρωποι τὴν σωτηρίαν των, διότι «πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν» (Ψαλμ. ΙΓ [13] 3· Ρωμ. γ´12· Β΄, 6). Τὴν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων ἠδύνατο νὰ ἐργασθῇ καὶ ἐνεργήσῃ μόνον ὁ Θεός, ἡ «παντὸς ἀγαθοῦ ἀρχὴ καὶ αἰτία» καὶ ὁ «ἐνεργῶν τὰ πάντα ἐν πᾶσι» (Ἔκδ. ΙΙ, 30· Α´ Κορ. ιβ´ 6). Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ἔπρεπε νὰ συνεργασθῇ μὲ τὸν ἐργαζόμενον Θεὸν διὰ τὴν σωτηρίαν του: «Βουλομένων γὰρ ἡ σωτηρία, οὐκ ἀναγκαζομένων», κατὰ τὴν ἔκφρασιν τῶν Πατέρων»36. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ νόημα ὅλης τῆς διὰ τῆς ἱστορίας οἰκονομίας τῆς σωτηρίας, εἰς τὴν ὁποίαν ὁ Θεὸς καλεῖ. Εἰς τὴν κλῆσιν Του αὐτὴν ὑπακούουν καὶ ἀπαντοῦν ἐλευθέρως ὀλίγοι ἴσως ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι ὅμως γίνονται τοιουτοτρόπως «ἐκλογὴ» τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς ὁποίας προετοιμάζει ὁ Θεὸς καὶ τὴν σωτηρίαν τῶν ἄλλων. Ἡ ἀκατάπαυστος σωστικὴ πρόνοια τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡ ἀκούραστος σώζουσα χάρις Του εὕρισκε οὕτω πάντοτε εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς πεπτωκυίας ἀνθρωπότητος «σημεῖα στηρίξεως» – «σκεύη ἐλέους», κατὰ τὸν Ἀπ. Παῦλον (Ρωμ. θ´ 23) – διὰ τῶν ὁποίων οἰκονομεῖτο, βάσει πάντοτε τῆς ἐλευθέρας συνεργασίας37, ἡ ἱερὰ ἱστορία τῆς σωτηρίας.
.               Ἡ οἰκονομία αὐτὴ ἀπεκορυφώθη καὶ συνετελέσθη εἰς τὴν Παναγίαν, ἡ ὁποία ὡς κατ᾽ ἐξοχὴν «ἐκλελεγμένη» (Β΄, 3) καὶ «ὑπήκοος» εἰς τὸν Θεὸν (Β΄, 8· Γ΄, 3), ὑπηρέτησε (Α´,7-9) καὶ «ἐλειτούργησε τῇ Τριάδι» (Δ΄,5) καὶ συνείργησε εἰς τὴν οἰκονομίαν τῆς σωτηρίας ὡς οὐδεὶς ἄλλος ἀπ᾽ αἰῶνος. Κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον βλέπει ὁ ἅγιος Δαμασκηνὸς καὶ γενικῶς οἱ ἅγιοι Πατέρες ὅλην τὴν Παλαιὰν Διαθήκην, ὡς μίαν συνεχιζομένην διὰ τῶν γενεῶν προετοιμαστικὴν «κλῆσιν» καὶ «ἐκλογὴν» (Ρωμ. ια´ 7, 5) τοῦ Θεοῦ38, ὡς μίαν δηλαδὴ γενεαλογίαν τῆς Παναγίας, ἐκ τῆς ὁποίας θὰ γεννηθῇ ὁ Σωτὴρ τοῦ κόσμου Χριστὸς (Ἔκδ. IV, 14· B´, 3), Σωτὴρ ἀσφαλῶς πρῶτον αὐτῶν τῶν «στελεχῶν» τῆς γενεαλογίας καὶ τῆς ἰδίας τῆς κορυφῆς της, τῆς Παναγίας39, καὶ δι᾽ αὐτῆς καὶ ὅλων τῶν ἀνθρώπων.

3. Τοιουτοτρόπως ἡ Παναγία, κατὰ τὸν ἅγιον Δαμασκηνὸν καὶ τὴν Ὀρθόδοξον Πίστιν, εἶναι ἡ κορυφὴ καὶ τὸ τέλος ὅλης τῆς Π. Διαθήκης, καὶ εἰς αὐτὴν ἀναφέρονται ὄλαι αἱ προεικονίσεις καὶ προτυπώσεις καὶ προφητεῖαι τῆς Π. Διαθήκης (Β΄, 9-10). Εἶναι ἡ ἀποκορύφωσις καὶ ὁ καρπὸς ὅλης τῆς παλαιοδιαθηκικῆς «παιδαγωγικῆς» προετοιμασίας τῆς ἀνθρωπότητος διὰ τὴν ὑποδοχὴν τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ Σωτῆρος, καὶ διὰ τοῦτο εἶναι ἀδύνατον νὰ γίνῃ ὁ χωρισμός της ἀπὸ τὸ ἀνθρώπινον γένος τοῦ Ἀδάμ. Διὰ τοῦτο τὴν ὀνομάζει ὁ ἱερὸς Πατὴρ «θυγατέρα τοῦ Ἀδὰμ» (Γ΄, 2· Α΄, 6), ἐνῶ τὸν Δαβὶδ ὀνομάζει «προπάτορα καὶ θεοπάτορα» (Γ΄, 2), ἀπὸ τὴν ρίζαν τοῦ ὁποίου «κατ᾽ ἐπαγγελίαν» (Β΄, 7· Ἔκδ. IV, 14) ἐγεννήθη ἡ Παναγία, συνενοῦσα ἐν ἑαυτῇ τὴν ἱερατικὴν καὶ τὴν βασιλικὴν ρίζαν (Α´, 6).
.             Ἡ γέννησις αὐτὴ τῆς Παναγίας ἐκ τῆς «ρίζης τοῦ Ἰεσσαὶ» (Α´, 3) καὶ παρὰ τὴν θαυμαστὴν διὰ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ λύσιν τῆς στειρώσεως τῆς Ἄννης (Α´, 2· Β΄, 6-7)40, δὲν ἀποτελεῖ κατὰ τὸν Δαμασκηνὸν μίαν ὑπερφυσικὴν ἐξαίρεσιν τῆς Παναγίας ἀπὸ τὸ γένος της, ἀπὸ τοὺς προπάτορας καὶ θεοπάτορας («θυγάτηρ τοῦ Δαβὶδ» Α´,9) καὶ ἀπὸ τὸν γενάρχην Ἀδὰμ («θυγάτηρ Ἀδὰμ» Α´, 6· Γ, 2). Ἡ Παναγία, κατὰ τὸν Δαμασκηνόν, εἶναι «θυγάτηρ τοῦ πάλαι Ἀδὰμ» καὶ εὑρίσκεται ὑπὸ «τὰς πατρικὰς εὐθύνας» (Γ΄, 2) καὶ ὡς πρὸς τὴν σύλληψίν της καὶ γέννησιν ἀπὸ τοὺς γονεῖς καὶ ὡς πρὸς τὸν θάνατόν της. Συνελήφθη ἐκ τοῦ σπέρματος τοῦ Ἰωακεὶμ (Α´, 2) ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς Ἄννης, δηλαδὴ ἐκ τῆς φυσικῆς συναφείας τοῦ γάμου41 Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννης (Α´, 2· Ἔκδ. IV, 14) καὶ «ἐκ γῆς ἔχει τὴν γένεσιν» (Α´, 3), «φθαρτὸν ἐκ τοῦ Ἀδὰμ σῶμα κληρονομήσασα» (Γ΄, 8). Ἀπέθανεν ἐπίσης θάνατον ἀνθρώπινον (Γ΄, 15)42 καὶ ὡς «θυγάτηρ Ἀδάμ… δι᾽ Ἀδὰμ τὸ σῶμα παραπέμπει τῇ γῇ» (Δ΄, 4), καὶ «φυσικῶς χωρίζεται» ἡ πανίερος καὶ μακαρία της ψυχὴ τοῦ πανολβίου καὶ ἀκηράτου της σώματος καὶ τὸ σῶμα «τῇ νομίμῳ ταφῇ παραδίδοται» (Β΄, 10). Ἑπομένως ἡ ἁγία Παρθένος ἦτο, ὅπως καὶ ὅλοι οἱἄνθρωποι, κληρονόμος τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος τοῦ Ἀδάμ43, οὕτως ὥστε ὁ Δαμασκηνὸς νὰ ὁμιλῇ συγκεκριμένως περὶ καθάρσεως καὶ ἐξαγνισμοῦ καὶ ἐξαγιάσεώς της ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα κατὰ τὴν στιγμὴν τῆς ἐν αὐτῇ συλλήψεως τοῦ Θεοῦ Λόγου: «Ταύτην ὁ Πατὴρ μὲν προώρισε, προφῆται δὲ διὰ τοῦ Πνεύματος προεκήρυξαν, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος ἁγιαστικὴ δύναμις ἐπιφοιτήσασα ἐκάθηρέ τε καὶ ἡγίασε καὶ οἰονεὶ προήρδευσε» (Β΄, 4· Ἔκδ. ΙΙΙ, 2)44.
.               Αὐτὰ ὅλα ὅμως καθόλου δὲν σημαίνουν ὅτι ὁ ἅγιος Δαμασκηνὸς δὲν παραδέχεται καὶ δὲν ὁμιλεῖ διὰ τὴν ἁγιότητα τῆς Παναγίας Θεοτόκου. Τοὐναντίον μαζὶ μὲ ὅλην τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν καὶ αὐτὸς ἐξαίρει καὶ δοξάζει πολὺ τὴν προσωπικὴν ἁγιότητα τῆς Παναγίας, ὅπως θὰ ἴδωμεν κατωτέρω, ἀλλὰ δεικνύουν μόνον τὸ πόσον μακρὰν εἶναι ὁ ὀρθόδοξος ἱερὸς Πατὴρ ἀπὸ τὴν νεωτέραν αἱρετικὴν δοξασίαν τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας περὶ τῆς «ἀσπίλου συλλήψεως» τῆς Παναγίας καὶ τῆς γεννήσεώς της ἄνευ τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος45. Ἡ καινοτομία αὐτή, προϊὸν τοῦ «ἀλαθήτου» πάπα τοῦ Βατικανοῦ46, ὄχι μόνον ἀποχωρίζει τὴν Παναγίαν ἀπὸ τοὺς προγόνους της, τοὺς προπάτορας, καὶ ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπον ἀνθρωπότητα κατὰ τρόπον τόσον αὐθαίρετον, ὥστε νὰ ἀρνῆται ὅλον τὸ νόημα τῆς προετοιμαστικῆς οἰκονομίας τῆς ἱστορίας τῆς Π. Διαθήκης, ἀλλὰ καὶ μειώνει τὴν πραγματικὴν ἀξίαν καὶ προσωπικὴν ἁγιότητα τῆς Παναγίας Παρθένου. Καὶ ὄχι μόνον τοῦτο, ἀλλὰ τὸ «δόγμα» αὐτὸ ὑπονομεύει καὶ ὁλόκληρον τὴν πραγματικότητα καὶ τὴν ἀλήθειαν τῆς σωτηρίας μας, διότι ἀρνεῖται τὴν ἑνότητα τῆς φύσεως τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καὶ θέτει ὑπὸ ἀμφισβήτησιν τὴν πραγματικῶς σωτήριον σάρκωσιν τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ ἕνα γνήσιον ἀντιπρόσωπον τῆς ἀνθρωπότητος47.

————–
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
  1. Πρὸς τοὺς διαβάλλοντας τὰς ἁγίας Εἰκόνας, 3, 41 (96, 1356).
  2. Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὴ ἡ ὀρθόδοξος περὶ Ἐκκλησίας ἀντίληψις τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἡ ὁποία ἐδόθη εἰς τὴν ὁμολογίαν του τῆς πίστεως: «Καὶ ὄμνυμι… ὑποτάσσεσθαι τῇ ἁγιωτάτῃ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς φιλοχρίστου ἡμῶν μητροπόλεως Δαμασκοῦ» (Λίβελλος περὶ ὀρθοῦ φρονήματος, 2, PG 94, 1432 C). Περὶ αὐτῆς τῆς ἀρχαιοτάτης παραδόσεως περὶ καθολικῆς Ἐκκλησίας πρβλ.τὸ ἐξαιρετικὸν βιβλίον τοῦ Ι. Ζηζιούλα: Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θ. Εὐχαριστίᾳ καὶ τῷ Ἐπισκόπῳ κατὰ τοὺς τρεῖς πρώτους αἰῶνας, Ἀθῆναι 1965, ἰδίως σελ. 95-148.
  3. Πρβλ. Εἰς τὴν Μεταμόρφωσιν, 6 (96 556). Εἰς τὸ Ἅγιον Σάββατον, 30 (96, 632). Πρὸς τοὺς διαβάλλοντας… Λόγ. 1 (96, 1284 Α). Κανόνες τοῦ Δαμασκηνοῦ εἰς τοὺς Ἀποστόλους Πέτρον καὶ Παῦλον, 29 Ἰουνίου, ὠδὴ γ΄.
  4. Πρβλ. Μ. Ἀθανασίου: «Σκοπὸς οὗτος καὶ χαρακτὴρ τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὡς πολλάκις εἴπομεν, διπλῆν εἶναι τὴν περὶ τοῦ Σωτῆρος ἐπαγγελίαν ἐν αὐτῇ· ὅτι τε ἀεὶ Θεὸς ἦν καὶ Υἱός ἐστι Λόγος ὢν καὶ ἀπαύγασμα καὶ σοφία τοῦ Πατρός· καὶ ὅτι ὕστερον δι᾽ ἡμᾶς σάρκα λαβὼν ἐκ Παρθένου τῆς Θεοτόκου Μαρίας ἄνθρωπος γέγονε» (Κατὰ Ἀρειανῶν Γ΄, 29, PG 26, 385).
  5. Πρβλ. Ὁμιλ. Β΄, 4: «Εἷς Χριστός, εἶς Υἱός, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος ὁ αὐτός, Θεός τε ὁμοῦ τέλειος καὶ ἄνθρωπος τέλειος, ὅλος Θεὸς καὶ ὅλος ἄνθρωπος, μία ὑπόστασις σύνθετος, ἐκ δύο φύσεων τελείων θεότητός τε καὶ ἀνθρωπότητος, καὶ ἐν δύο φύσεσιν τελείαις θεοτητί τε καὶ ἀνθρωπότητι· οὐ γυμνὸς Θεὸς οὐδὲ ψιλὸς ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ εἷς Υἱὸς Θεοῦ καὶ Θεὸς σεσαρκωμένος, Θεὸς ὁμοῦ τε αὐτὸς καὶ ἄνθρωπος». Πρβλ. καὶ τὸ δογματικὸν Θεοτοκίον, ποίημα Δαμασκηνοῦ, ἦχος πλ. δ΄: «Εἷς ἐστιν Υἱός, διπλοῦς τὴν φύσιν, ἀλλ᾽ οὐ τὴν ὑπόστασιν· διὸ καὶ τέλειον αὐτὸν Θεὸν καὶ τέλειον ἄνθρωπον ἀληθῶς κηρύττοντες, ὁμολογοῦμεν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν».
  6. Καὶ μάλιστα τοῦ ὑπερμάχου τῆς Παναγίας Θεοτόκου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, τοῦ ὁποίου βλ. Κατὰ τῶν Νεστορίου δυσφημιῶν, Ι, 10 (PG 76, 57B): «Τεθεοποιήκαμεν δὲ οὐδένα πώποτε τῶν τελούντων ἐν κτίσμασι· κατειθίσμεθα δὲ Θεὸν εἰδέναι, τὸν ἕνα καὶ φύσει ἀληθῶς· ἴσμεν δὲ ἄνθρωπον οὖσαν καθ᾽ ἡμᾶς τὴν μακαρίαν Παρθένον».
  7. Τὰ ἀνωτέρω ἐτονίσθησαν ὡς ἀναγκαῖα ἰδίως διὰ τὴν ἐποχήν μας, εἰς τὴν ὁποίαν ἀναφύονται πάλιν ὅλαι αἱ ἀρχαῖαι αἱρέσεις, μόνον ὑπὸ κάποιαν νέαν μορφήν. Οὕτως οἱ Προτεστάνται ἤδη ἀπὸ αἰῶνας ἔχουν ἀρνηθῆ τὴν Παναγίαν καὶ Ἀειπάρθενον Θεοτόκον, ἡ δὲ Ρωμαϊκὴ Ἐκκλησία, καινοτομοῦσα, ἐδημιούργησε μίαν ἀνεξάρτητον καὶ αὐτόνομον «Μαριολογίαν» στηριζομένην ἐπὶ νέων «δογμάτων», τὰ ὁποῖα παρήγαγε καὶ συνεχῶς παράγει ὁ «ἀλάθητος» πάπας εἰς τὴν Ρώμην. Καὶ ἡ «Μαριολογία» αὐτὴ παραμορφώνει τὸ ἀληθινὸν πρόσωπον τῆς Παναγίας Θεοτόκου. Ἀλλὰ καὶ οἱ πρῶτοι καὶ οἱ δεύτεροι ἔχουν ἀποκοπῆ ἀπὸ τὴν ἀληθινὴν ὀρθόδοξον καθολικὴν πίστιν καὶ παράδοσιν τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, εἰς τὴν ὁποίαν ἡ Παναγία Μήτηρ τοῦ Χριστοῦ, ἡ Θεοτόκος, εἶναι τὸ «σκῆπτρον τῆς Ὀρθοδοξίας» (Κύριλλος Ἀλεξ., Ὁμιλ. εἰς τὴν Γ΄ Οἰκουμενικὴν Σύνοδον, Mansi 4, 1253).
  8. Ἡ ἔκφρασις εἶναι τοῦ ἁγίου Φωτίου, Ὁμιλία Θ΄ εἰς τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, 9 (ἔκδ. Β. Λαούρδα, Θεσσαλονίκη 1959, σ. 96).
  9. Εἰς τὸ Ἅγιον Σάββατον, 1 (96, 601). Πρβλ. Ὁμιλ. Γ΄. 7.
  10. Διότι, κατὰ τὸν Δαμασκηνόν, «τῆς θείας προγνωστικῆς κελεύσεως ἔργον ἐστὶν ὁ προορισμὸς» (Ἔκδ. ΙΙ, 30) καὶ ὁ Θεὸς «πάντα μὲν προγινώσκει, οὐ πάντα δὲ προορίζει» (αὐτόθι). Ἡ πρόγνωσις δὲν εἶναι ἀναγκαστικὴ ἀλλὰ προθεωρητική, κατὰ τὴν ἔκφρασιν τῶν Πατέρων. «Οὐ θέλει ὁ Θεὸς μόνος εἶναι δίκαιος, ἀλλὰ πάντας ὁμοιοῦσθαι αὐτῷ κατὰ δύναμιν» (Ἔκδ. IV, 19).
  11. Πρβλ. καὶ Εἰς τὴν ξηρανθεῖσαν συκῆν, 3 (96, 581)· Εἰς τὸ Ἅγιον Σάββατον, 24 (96, 624).
  12. Βλ. ἁγίου Μαξίμου, Πρὸς Θαλάσσιον, 54 (PG 90, 528) κ.α.
  13. Διότι κατὰ τοὺς Πατέρας, «ταυτὸν ἔστιν εἰπεῖν ἀπολέσαι τὸ αὐτεξούσιον» (=τὴν ἐλευθερίαν) καὶ ἀπολέσαι τὸν ἄνθρωπον», Ν. Καβάσιλα, Βλ. Ἡ Θεομήτωρ – Τρεῖς θεομητορικὲς ὁμιλίες τοῦ Καβάσιλα, ἔκδ. Π. Νέλλα (Ἀθῆναι 1968), μὲ ἐνδιαφέροντα σχόλια ἐπὶ τοῦ ὡς ἄνω θέματος.
  14. Βάσει τοῦ χωρίου Ρωμ. ια´ 7, 5 ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος ἀναπτύσσει μίαν θαυμασίαν ἑρμηνείαν τῆς ἱστορίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν «πλευρὰν» τοῦ πρώτου Ἀδὰμ καὶ συντελεῖται διὰ τῶν «ἐκλογῶν» καὶ τέλος τῆς Παναγίας εἰς τὸν «ἄνδρα Θεάνθρωπον», τὸν Δεύτερον Ἀδάμ, ὡς Ἐκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι «αὐτὸς ὁ Χριστός». (Λόγος Ἠθικός, ΙΙ, 2, S.C. 122, σ. 326-338).
  15. Ὅπως ταπεινὰ τὸ ὁμολόγησεν ἡ ἴδια ἡ Παναγία: «…Καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ Σωτῆρί μου» (Λουκ. α´ 47). Εἰς ἕνα Στιχηρὸν προεόρτιον τῶν Χριστουγέννων ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας: «…ὅτι ὤφθη Κύριος ἐκ Παρθένου Μητρός, ὅν περ καὶ κύψασα δουλικῶς ἡ Μήτηρ προσεκύνησε, καὶ προσεφθέγξατο τῷ ἐν ἀγκάλαις αὐτῆς· Πῶς ἐνεσπάρης μοι ἢ πῶς μοι ἐνεφύης, ὁ Λυτρωτής μου καὶ Θεός;» Ἐπίσης, μεταξὺ ἄλλων, ὁ Χρύσιππος, πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων (Ε΄αἰών), γράφει περὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ σωτηρίας τῆς Παναγίας «ἐκ τοῦ πτώματος, ἐν ᾧ κατέστησε καὶ αὐτὴν ἡ τῆς Εὔας συγγένεια» (δηλ. ἐκ τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος). Λόγος εἰς τὴν Ἁγίαν Μαρίαν τὴν Θεοτόκον, 2, P.O. XIX, 338.
  16. Παρόμοιον θαῦμα ἔκανε ὁ Θεὸς πολλάκις εἰς τὴν Π. Διαθήκην: εἰς τὴν Ἄνναν, μητέρα τοῦ προφήτου Σαμουὴλ (Α΄ Βασιλ. Α´ 19), εἰς τὴν Ἐλισάβετ, μητέρα τοῦ ἁγίου Προδρόμου, τὸν ὁποῖον ὁ Θεός, ὅπως καὶ τὸν προφήτην Ἱερεμίαν, ἡγίασεν ἤδη εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μητρός του (Λουκ. α´ 15· Ἱερεμ. Α´ 5). Καὶ οἱ τρεῖς ὅμως αὐτοὶ Ἅγιοι τῆς Π. Διαθήκης ἐγεννήθησαν ὑπὸ τὸ προπατορικὸν ἁμάρτημα.
  17. Κατὰ τὸν ἅγιον Δαμασκηνὸν «γάμου ἔκγονα πάντες βροτοὶ μετὰ τοὺς τοῦ γένους ἀρχηγέτας» (Ἔκδ. IV, 24). Μόνον ὁ Χριστὸς ἐγεννήθη «οὐκ ἐκ συναφείας φυσικῆς» (Α´, 3), «οὐκ ἐκ συναφείας ἀνδρὸς ἢ γεννήσεως ἐνηδόνου ἐν τῇ ἀχράντῳ μήτρᾳ τῆς Παρθένου συλληφθεῖς, Ἀλλ᾽ ἐκ Πνεύματος Ἁγίου» (Ἔκδ. ΙΙΙ, 1). Ἐπίσης κατὰ τὸν ἅγιον Μάξιμον: «Πάντες οἱ ἐξ Ἀδὰμ γεννώμενοι ἐν ἀνομίαις συλλαμβάνονται (Ψαλ. Ν´[50] 7), ὑποπίπτοντες τῇ τοῦ προπάτορος καταδίκη… Ἀρχὴν ἔσχε μετὰ τὴν παράβασιν ἡ τῶν ἀνθρώπων φύσις τῆς ἰδίας γενέσεως τὴν καθ᾽ ἡδονὴν ἐκ σπορᾶς σύλληψιν καὶ τὴν κατὰ ρεῦσιν γέννησιν, καὶ τέλος τὸν κατ᾽ ὀδύνην διὰ φθορᾶς θάνατον. Ὁ δὲ Κύριος ταύτην οὐκ ἔχων ἀρχὴν τῆς κατὰ σάρκας γεννήσεως, οὔτε τῷ τέλει, τουτέστι τῷ θανάτῳ, ὑπῆρχεν ἁλωτὸς» (PG 90, 788B, 1325B). Πρβλ. τοῦ ἁγίου Ἐπιφανίου: «Οὐ μὲν ἑτέρως γεγεννημένη (ἡ Ἁγία Παρθένος) παρὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν, ἀλλὰ καθὼς πάντες ἐκ σπέρματος ἀνδρὸς καὶ μήτρας γυναικὸς (PG 42, 748). Πρβλ. καὶ Ταρασίου Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος εἰς τὰ Εἰσόδια (PG 98, 1485).
  18. Πρβλ. Ἀνδρέου Κρήτης: «Καὶ γὰρ εἰ χρῆ λέγειν τἀληθῆ, καὶ μέχρις αὐτῆς ὁ φυσικὸς τῶν ἀνθρώπων ἐχώρησεν θάνατος» (Εἰς τὴν Κοίμησιν, Α΄, PG 97, 1052).
  19. Πρβλ. Μ. Ἀθανασίου: «Ἀδελφὴ γὰρ ἡμῶν ἡ Μαρία, ἐπεὶ καὶ πάντες ἐκ τοῦ Ἀδὰμ ἐσμὲν» (PG 26, 1061B).
  20. Πρβλ. καὶ Κατὰ τῆς αἱρέσεως τῶν Νεστοριανῶν, 43 (95, 221-4) καὶ τὸν Κανόνα τοῦ Δαμασκηνοῦ εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν, ὠδὴ ζ΄ καὶ η΄, ὅπως καὶ πολλὰ ἄλλα τροπάρια. Ἐπίσης Γρηγορίου Θεολόγου (PG 36, 633· 37, 462), Κυρίλλου Ἱεροσολύμων (PG 33, 976), Σωφρονίου Ἱεροσολύμων (PG 87, 3245-8), Ἀνδρέου Κρήτης (PG 97, 817) κ.ἄ.
  21. Καὶ παρὰ ταῦτα ὁ Μ. Jugie (S. Jean Damascène), Orientalia Christiana Analecta, 109 [1936], σ. 140 ἑξ.) καὶ ὁ P. Voulet (Introduction εἰς τὴν πρόσφατον ἐπανέκδοσιν τῶν Ὁμιλιῶν ἐν S.C. No 80, σ. 20) θέλουν νὰ ἀποδώσουν τὴν κακοδοξίαν ταύτην καὶ εἰς τὸν Δαμασκηνόν. Πρβλ. Τοὐναντίον τοὺς ὀρθοδόξους μελετητάς: Β. Ἀναγνωστοπούλου. Ἡ περὶ τῆς Θεοτόκου διδασκαλία Ι. Δαμασκηνοῦ, ἐν «Ὀρθοδοξία» 31-32 (1956-7), καὶ A. Lebedev, Raznosti Cerkvej Vostocnoj i Zapadnoj v ucenii o Presv. Djevje Marii Bogorodice, Varsava 1881, καὶ S. Bulgakov, Kupina Neopalimaja, Paris 1927, κεφ. 1-3.
  22. Βούλλα «Ineffabilis Deus» τοῦ πάπα Πίου ΙΧ, 8 Δεκεμβρίου 1854.
  23. Πρβλ. L. Lossky, Le Dogme de l᾽ Immaculée Conception, «Messager de l᾽ Exarchat du Patriarche Russe en Europe Occidentale, 20 (1955), καὶ Ἀρχιμ. Ἰουστίνου Popovic, Dogmatika Pravoslavne Crkve, II, 257-260 (Beograd 1935). Ἡ ἑνότης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως εἶναι μία βασικὴ ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδόξου ἀνθρωπολογίας, ἐνῶ ἔχει παραμεληθῆ εἰς τὴν ρωμαιοκαθολικὴν θεολογίαν. Ὀρθῶς ὁ π. S. Bulgakov (Kupina Neopalimaja, σ. 23) παρατηρεῖ ὅτι εἰς τὴν ρωμαιοκαθολικὴν θεολογίαν «ἀπουσιάζει γενικῶς ἡ σαφὴς ἀνθρωπολογία», τοῦτο ὅμως, παρατηροῦμεν, ἔγινε λόγῳ τῆς ἀποχωρίσεώς της καὶ ἀνεξαρτητοποιήσεως ἀπὸ τὴν Χριστολογίαν καὶ ὄχι λόγῳ τῆς ἐλλείψεως τῆς «σοφιολογίας», ὅπως νομίζει ὁ π. Μπουλγκάκωφ. 
ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ
Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)