Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ (Γ. Ν. Παπαθανασόπουλος) «Ἂν δὲν ὑπῆρχε Ἐκκλησία μετὰ τὸ 1453, τὸ Ἔθνος θὰ εἶχε ἐξαλειφθεῖ καὶ δὲν θὰ ἀναδεικνυόταν τὸ 1821».

Ἡ προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὸν Μικρασιατικὸ Ἑλληνισμὸ

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

.             Ἡ στοὺς πολλοὺς σκοτεινοὺς αἰῶνες τῆς σκλαβιᾶς καὶ τῶν ἐξ αὐτῆς δυσαριθμήτων βασάνων καὶ πάμπολλων θυμάτων διατήρηση τῆς ταυτότητας τῶν Ἑλλήνων ὀφείλεται στὴν καθοριστικὴ παρουσία καὶ τὴν ἐργώδη καὶ θυσιαστικὴ προσφορὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, κλήρου καὶ λαοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ἦταν ποὺ διατήρησε ἄσβεστη τὴ φλόγα τῆς ἑλληνικῆς συνείδησης καὶ προετοίμασε τὴν ἐθνεγερσία. Ἂν δὲν ὑπῆρχε Ἐκκλησία μετὰ τὸ 1453, τὸ Ἔθνος θὰ εἶχε ἐξαλειφθεῖ καὶ δὲν θὰ ἀναδεικνυόταν τὸ 1821. Γι’ αὐτὸ καὶ ὀρθῶς ὁ μακαριστὸς Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος τόνιζε πὼς «Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνισμὸς εἶναι ὅπως τὸ κρέας μὲ τὸ νύχι».

Γράφει σχετικὰ ὁ Σπ. Ζαμπέλιος:

.             «Ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης (Σημ. Τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως), διάδοχος τῆς βασιλείας ἐπίδοξος ὑπὸ τὴν ἐξαγνιστικὴν τοῦ Τούρκου κηδεμονίαν… ἀπομένει ὁ νεοφανὴς Λαός. Εἰς τὸν ὁποῖον συμμαχοῦσιν ἀναποσπάστως ἤδη καὶ ὑπὲρ ἐθνεγερσίας συναγωνίζονται οἱ λογάδες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ Γραμματικοί. Τίνι τὸ 1821, πρῶτον Εὐρωπαϊκοελληνικῆς πολιτείας δοκίμιον, τίνι ὀφείλεται; Τῇ συμφώνῳ συμπράξει τῆς καινῆς ἱστοριονομικῆς τριαρχίας. Εἰς τὸ κέντρον ὁ Λαός, δεξιόθεν ὁ λόγιος Ρήγας, ἀριστερόθεν δὲ ὁ ἀρχιεπίσκοπος Γερμανός!».
.             Δύο ἦσαν οἱ θανάσιμοι κίνδυνοι ἀφανισμοῦ τοῦ Γένους. Ὁ ἕνας ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ καὶ τὸν Ὀθωμανὸ τύραννο, μὲ τοὺς ἐξισλαμισμούς. Αὐτοὶ συνέβαιναν ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν μὲ τοὺς συστηματικοὺς διωγμοὺς σὲ βάρος τῶν Χριστιανῶν, τὸ παιδομάζωμα, τὴν ἐξαθλίωση, τὶς ταπεινώσεις, τὶς σὲ βάρος τους ὑπερβολικὲς φορολογικὲς ἐπιβαρύνσεις, ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ μὲ τὰ κίνητρα ποὺ ἔδιδε στοὺς ἐξωμότες. Ὁ ἄλλος κίνδυνος ἀπὸ τὴ Δύση καὶ τὸν Πάπα, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τοὺς λατινόφρονες ἡγεμόνες, ἐπιδίωκε μὲ κάθε τρόπο τὸν προσηλυτισμὸ καὶ τὸν ἀφανισμὸ τῆς ἰδιοπροσωπίας τῶν Ἑλλήνων. Καὶ τοὺς δύο αὐτοὺς κινδύνους ἀντιμετώπισε μὲ πάρα πολλὲς θυσίες ἀλλὰ τελικῶς μὲ ἐπιτυχία ἡ Ἐκκλησία καί, ὡς νέος Μωυσῆς, ὁδήγησε τὸ Ἔθνος στὴν ἐλευθερία Του.
.             Εἰδικὰ ὁ Μικρασιατικὸς Ἑλληνισμὸς εἶχε μία ἰδιαίτερη σχέση μὲ τὴν Στρατευόμενη Ἐκκλησία. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος καὶ ἄλλοι Ἀπόστολοι ἐργάσθηκαν ἱεραποστολικῶς στὶς πόλεις καὶ στὰ χωριά της, καὶ οἱ Ἑπτὰ πόλεις τῆς Ἀποκάλυψης τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου εἶναι στὴν Ἰωνία, οἱ πρῶτοι Μάρτυρες τῆς Πίστεως ἐκεῖ ἀναδείχθηκαν, στὰ χώματά της ἔδρασαν οἱ Μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, σ’ αὐτὴν συνῆλθαν Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι, ποὺ ἀποφάσισαν περὶ τῶν Δογμάτων τῆς Πίστεως. Στὴ Νίκαια κατέφυγε ὁ Αὐτοκράτορας, ὅταν οἱ Φράγκοι, τὸ 1204, κατέλαβαν τὴ Βασιλεύουσα, οἱ Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας δέχθηκαν πρῶτοι τὰ κύματα τῶν ἐπιθέσεων τῶν ἀλλοθρήσκων ποὺ διψοῦσαν γιὰ αἷμα καὶ κατακτήσεις. Ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, στὸ μεγάλο του μέρος, ἔμεινε σκλαβωμένος στοὺς Ὀθωμανοὺς ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 14ου αἰώνα ἕως τὸ 1918, δηλαδὴ γιὰ πεντέμισι αἰῶνες περίπου καὶ ὄχι μόνο ἐπέζησε, ἀλλὰ ἀνέδειξε ἀρετές, ἀξίες καὶ ἱκανότητες, μὲ τὶς ὁποῖες διεκδίκησε δυναμικὰ τὴν ἐλευθερία του.
.             Ἡ ζωὴ τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας (Σημ. Μικρὰ Ἀσία, εἶναι ἡ περιοχὴ ἀπὸ τὴν Ἰωνία ἕως τὴν Κιλικία καὶ ἀπὸ τὴν Καππαδοκία καὶ τὴ Λυκία ἕως τὸν Πόντο) ἦταν πολὺ δύσκολη στὰ χρόνια της σκλαβιᾶς. Ζοῦσαν μέσα στὸ κέντρο τῆς τυραννίας καὶ ἀνάμεσα σὲ πλημμυρίδα ἀλλοθρήσκων, γι’ αὐτὸ δὲν ἦταν εὔκολο νὰ ἐπιβιώσουν. Τὸ πέτυχαν μὲ τέσσερα συστατικὰ στοιχεῖα, ποὺ καλλιέργησαν στὶς ψυχές τους. .             Τὸ πρῶτο ἦταν ἡ ἀκράδαντη καὶ ζέουσα Πίστη τους στὸν Σωτήρα τους Ἰησοῦ Χριστό. Πίστη ποὺ συνοδευόταν μὲ ἀνάλογη ζωή. Ἀπόρροια αὐτῆς τῆς Πίστης ἦταν τὸ δεύτερο στοιχεῖο, ἡ βίωση τῆς Ἐλευθερίας ὡς ζωτικοῦ στοιχείου τῆς ψυχῆς τους καὶ ἡ ἐπιθυμία τους νὰ τὴν ἀποκτήσουν καὶ σὲ ἐθνικὸ ἐπίπεδο. Τὸ τρίτο συστατικὸ στοιχεῖο ἦταν ἡ φιλοπατρία τους. Οἱ λόγιοι ἀλλὰ καὶ οἱ ἀγράμματοι ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς καλλιεργοῦσαν στὸν σκλαβωμένο πιστὸ λαὸ τὴν ἀγάπη πρὸς τὴν δεσμία Πατρίδα, τοῦ συντηροῦσαν τὴ φλόγα τῆς ἐλευθερίας ὑπενθυμίζοντάς του τὴν καταγωγή του ἀπὸ σημαντικοὺς προγόνους. Ὁ Ἐπίσκοπος Κερνίκης καὶ Καλαβρύτων Ἠλίας Μηνιάτης (1669-1714) ἐποίκιλλε τὰ κηρύγματά του μὲ πλεῖστες ἀναφορὲς σὲ σοφοὺς καὶ ἥρωες τῆς ἀρχαιότητας καὶ τῆς Βυζαντινῆς ἐποχῆς καὶ ὁ   Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος, ὁ ἐξ Οἰκονόμων, τόνωνε τὸ πατριωτικὸ φρόνημα. Μιλώντας πρὸς τοὺς νέους τῶν Κυδωνιῶν, τὸ 1919, εἶχε τονίσει, μεταξὺ ἄλλων: « Λέγω πρῶτον, ὅτι χρεωστεῖς χριστιανέ, καθὸ χριστιανός, νὰ ἀγαπᾶς καὶ νὰ εὐεργετῆς τὴν πατρίδα… Τόσον ἱερὸν καὶ θεῖον δῶρον εἶναι ἡ Πατρὶς ἀγαπητοί, ὥστε ἓν τῶν μεγίστων σημείων τῆς κατὰ τῶν ἀνθρώπων δικαίας ὀργῆς τοῦ Θεοῦ γίνεται πολλάκις ἡ στέρησις τῆς Πατρίδος».
.       Τὰ τρία προηγούμενα στοιχεῖα ὁδηγοῦν στὸ τέταρτο, ποὺ εἶναι ἡ θέληση καὶ ἡ διάθεση τοῦ Ἕλληνα νὰ θυσιαστεῖ παρὰ νὰ τουρκέψει ἢ νὰ φραγκέψει. Αὐτὴ ἡ θέληση προϋποθέτει τὴν Πίστη, τὴ Φιλοπατρία καὶ τὴν ἀγάπη στὴν Ἐλευθερία, ποὺ τόσο χαρακτηριστικὰ περιέγραψε ὁ Ρήγας: «Καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή, παρὰ σαράντα χρόνια σκλαβιὰ καὶ φυλακή». Νέφος εἶναι οἱ νεομάρτυρες, δηλαδὴ οἱ μάρτυρες ἐπὶ τουρκοκρατίας ἢ φραγκοκρατίας, ποὺ ὑπέστησαν βάσανα καὶ αὐτὸν τὸν θάνατο, γιατί δὲν ἀλλαξοπίστησαν. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἦσαν ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Ὅλοι τους θεωροῦσαν τὸ βόλεμα καὶ τὸν συμβιβασμὸ μὲ τὸν δυνάστη μαγάρισμα τῆς Πίστης καὶ τῆς ἐλευθερίας τους.
.       Ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ξεκίνησε μακριὰ ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Πρῶτα στὶς παραδουνάβιες περιοχές, ὅπου θυσιάστηκαν οἱ ὑπὸ τὸν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη ἁγνοὶ ἀγωνιστὲς καί, ἀμέσως μετὰ στὴν Πελοπόννησο, πετυχημένα αὐτὴ τὴ φορά. Μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα ἑκατοντάδες ἦσαν οἱ Μικρασιάτες ποὺ αὐτοπροαιρέτως ἄφησαν πίσω τὴν οἰκογένειά τους καὶ τὶς ἀνέσεις τους καὶ ἀποδέχθηκαν τοὺς κινδύνους ποὺ συνεπαγόταν ἡ συμμετοχή τους σ’ Αὐτόν.
.             Μετὰ τὸ 1850 καὶ ἐνῶ μικρὸ μέρος τοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶχε ἀπελευθερωθεῖ καὶ προσπαθοῦσε νὰ ὀρθοποδήσει, αὐτὸς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀναπτυσσόταν μέσα στὴ σκλαβιά. Αὐτὸ εἶναι τὸ θαῦμα ποὺ πραγματοποίησε ἡ Ἐκκλησία, κλῆρος καὶ λαός, σ’ Αὐτήν. Στοὺς σκοτεινούς, μετὰ τὸ 1453, πρώτους αἰῶνες διατήρησε ζωντανὴ τὴ θράκα τῆς ἐθνικῆς συνείδησης καὶ ὅταν οἱ περιστάσεις τὸ ἐπέτρεψαν, αὐτὴ γιγαντώθηκε, παρὰ τὶς δυσχερέστατες συνθῆκες ποὺ ὑπῆρχαν. Ἄλλος θεσμός, πλὴν τῆς Ἐκκλησίας, δὲν ὑπῆρχε στὴ σκλαβωμένη Μικρὰ Ἀσία γιὰ νὰ βοηθήσει τὸν Ἑλληνισμό. Αὐτὴ ἕνωσε ὅλους τους Ἕλληνες, πλούσιους καὶ πτωχούς, ἀγρότες καὶ ἐμπόρους, γραμματισμένους καὶ ἀγράμματους στὸν κοινὸ σκοπό. Ἡ Ἐκκλησία ἦταν ταυτόχρονα Ὑπουργεῖο Παιδείας, Οἰκονομικῶν, Ὑγείας, Προνοίας, Πολιτισμοῦ…
.           Ὅταν, στὴν ἀρχὴ τοῦ 20^οῦ αἰώνα, ἄρχισαν οἱ διωγμοὶ ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους, ἡ ἐπιλογὴ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν ἱερέων στὴ Μικρὰ Ἀσία ἦταν νὰ προστατεύσουν τὸ ποίμνιό τους, ἀποδεχόμενοι τοὺς κινδύνους, ποὺ αὐτὴ συνεπαγόταν. Οἱ ἀναφορὲς τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου Σμύρνης, πρὸς τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ποὺ διασώθηκαν, ἀποτελοῦν ἀψευδὲς στοιχεῖο γιὰ τὴν αὐτοπροαίρετη θυσία τους.
.           Οἱ ὑπηρεσίες τῆς Ἐκκλησίας στὸν Ἑλληνισμὸ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀποδεικνύονται καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι, παρὰ τὶς αὐθαιρεσίες καὶ τοὺς διωγμοὺς τοῦ ὀθωμανικοῦ καθεστῶτος, στὴν περιοχὴ τῆς Ἰωνίας, ὅταν αὐτὴ ἀπελευθερώθηκε, ὑπῆρχαν 698 Σχολές, στὶς ὁποῖες φοιτοῦσαν 91.935 μαθητὲς καὶ μαθήτριες καὶ δίδασκαν 1.805 δάσκαλοι καὶ δασκάλες. Ἐπίσης στὶς περὶ τὴ Σμύρνη ἐκκλησιαστικὲς ἐπαρχίες λειτουργοῦσαν τὰ ἀκόλουθα εὐαγῆ ἱδρύματα, ποὺ ὅλα τὰ κατέστρεψαν οἱ Τοῦρκοι καὶ ποὺ ἀνάλογα δὲν διέθετε ἡ Ἐκκλησία στὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα:

• 20 Νοσοκομεῖα, 2 Βρεφοκομεῖα, 2 Φρενοκομεῖα, 3 Γηροκομεῖα, 1 Ἄσυλο Ἀνιάτων, 1 Στέγη Συσσιτίου, 2 Λαϊκὰ Κέντρα, 19 Θρησκευτικὲς Ἀδελφότητες, 18 Γυμναστικοὶ Σύλλογοι, 88 Ὀργανώσεις Ἀμύνης, 21 Φιλαρμονικοὶ Σύλλογοι, 6 Ὀρφανοτροφεῖα, 3 Ἰδιωτικὰ Γυμνάσια, 4 Διδασκαλεῖα Ἀρρένων καὶ Θηλέων, 1 Ἐμπορικὴ Σχολή, 225 Συντεχνίες, 209 Σύλλογοι καὶ Ἀδελφότητες, 27 Φιλόπτωχα Ταμεῖα, 19 Βιβλιοθῆκες καὶ Μουσεῖα, 2 Οἰκοτροφεῖα, 4 Γεωργικὲς Ἑνώσεις.

.           Οἱ συστηματικοὶ διωγμοὶ σὲ βάρος τῶν Ἑλλήνων ἀλλὰ καὶ τῶν Ἀρμενίων καὶ τῶν Ἀσσυρίων Χριστιανῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἐξελίχθηκαν σὲ γενοκτονία ἀπὸ τὸ 1914 ἕως τὸ 1922. Γιὰ τὴ διατήρηση τῆς μνήμης τῶν θυμάτων της ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τὸ 1993 ἀποφάσισε τὴν Κυριακὴ πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ νὰ τιμᾶται ἡ μνήμη τῶν Μικρασιατῶν ἐθνοϊερομαρτύρων Ἐπισκόπων Χρυσοστόμου Σμύρνης, Γρηγορίου Κυδωνιῶν, Ἀμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ἰκονίου καὶ Εὐθυμίου Ζήλων, καθὼς καὶ τῶν κληρικῶν καὶ λαϊκῶν ποὺ μαρτύρησαν μαζί τους κατὰ τὴ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
.           Ἐξ άλλου ἡ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων, τὸ 1998, μὲ ὁμόφωνη ἀπόφασή της, ὅρισε τὶς 14 Σεπτεμβρίου κάθε ἔτους ὡς ἡμέρα ἐθνικῆς μνήμης τῆς γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀπὸ τὸ Τουρκικὸ Κράτος. Εἶναι πολὺ λυπηρὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ μνήμη τῶν θυμάτων τῆς γενοκτονίας ἐξασθενεῖ μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, γιὰ λόγους πολιτικοὺς καὶ ἰδεολογικούς. Ὁμοίως ἐξασθενεῖ ἡ μνήμη τῶν σύγχρονων Ἑλλήνων ὡς πρὸς τὴν προσφορὰ τῆς ποιμαίνουσας Ἐκκλησίας στὸν Ἑλληνικὸ Λαὸ καὶ εἰδικότερα ἡ προσφορά Της στὴ διατήρηση τῆς ταυτότητάς Του καὶ στὴν ἀπόκτηση τῆς ἐλευθερίας Του, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ὁλόπλευρη θυσιαστικὴ συμπαράστασή Της   κατὰ τὶς δοκιμασίες Του.
.             Οἱ Ἕλληνες, ἀπὸ ἐθνικῆς πλευρᾶς, τὴν περίοδο αὐτὴ ζοῦμε κατάσταση ποὺ τείνει νὰ καταστεῖ χειρότερη ἀπὸ αὐτὲς τῆς Ἁλώσεως τοῦ 1453 καὶ τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς τοῦ 1922. Τὸ 1453 χάσαμε τὰ ἐδάφη καὶ τὴν ἐλευθερία μας, ἀλλὰ καταφέραμε νὰ διατηρήσουμε τὴν ἰδιοπροσωπία μας, τὴν ταυτότητά μας, τὴ γῆ μας. Τὸ 1922 χάσαμε τὴ γῆ μας, τὸ βιός μας, τοὺς ἱεροὺς τόπους μας, ἀλλὰ διατηρήσαμε τὴν ταυτότητά μας καὶ μεταφέραμε ὅσα ὅσια καὶ ἱερά μας μπορέσαμε στὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα. Τώρα, στὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, κινδυνεύουμε νὰ χάσουμε τὴν ταυτότητά μας, δηλαδὴ τὸ εἶναι μας, τὴν ψυχή μας!
.       Ἂς ἔχουμε ὅμως Πίστη καὶ Ἐλπίδα. Ὑπάρχουν ἀκόμη ἑστίες πνευματικῆς ἀντίστασης, ὑπάρχουν ἀκόμη Ἕλληνες ποὺ δὲν ἔχουν προσκυνήσει τὸν Βάαλ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τοῦ κοσμοπολιτισμοῦ.-

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ