ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΜΥΘΟΣ ἢ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΣ; [Α´]

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Μῦθος ἤ πραγματικότης;

Ὑπὸ τῆς  Ξανθ. Συριοπούλου, Φιλολόγου
(Ἄρθρο δημοσιευμένο τὸ 1978, στὸ περιοδικὸ «Η ΔΡΑΣΙΣ ΜΑΣ»)

.         Πολὺς λόγος ἄρχισε νὰ γίνεται τελευταῖα σχετικὰ μὲ τὸ Κρυφὸ Σχολειό, δηλαδὴ μὲ τὸ ἂν ὑπῆρξε στὴν πραγματικότητα κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας ἤ ἄν εἶναι ἁπλὸς μῦθος.
.       Ἀφορμὴ νὰ πολυσυζητηθῆ τὸ θέμα ἔδωσε ἡ ἑξῆς προσθήκη στὴ μεταγλωττισμένη Ἱστορία τῆς Γ´ Λυκείου σελ. 173: «Σύμφωνα μὲ τὰ τελευταῖα πορίσματα τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ εἶναι μῦθος καὶ δὲν ὑπῆρξε στὴν πραγματικότητα. Περισσότερο ἀπὸ ἕνας αἰώνας εἶναι τὸ χρονικὸ διάστημα ποὺ καλύπτεται ἀπὸ τοὺς ὑπέρμαχους τῆς μυθολογίας τοῦ Κρυφοῦ Σχολείου»[1].
.         Εἶναι λοιπὸν μῦθος τὰ ὅσα γνωρίζαμε ὣς τώρα γιὰ τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ ἀπὸ τὴν παράδοσι, τὴν Ἱστορία καὶ τὸ Σχολεῖο; ἤ εἶναι μήπως πλάνη νὰ ὑποστηρίζη κανεὶς τὰ παραπάνω «πορίσματα», ποὺ ἀποδίδονται στὴν ἱστορικὴ ἐπιστήμη;

Ι. Ποῦ στηρίζεται ἡ ἄρνησι τῆς ὑπάρξεως τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ

.            Τὰ ἐπιχειρήματα ποὺ προβάλλουν ὅσοι ἀρνοῦνται τὴν ὕπαρξι τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ συνοπτικὰ εἶναι τὰ ἀκόλουθα: 1) Ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμιὰ ἱστορικὴ μαρτυρία, ποὺ νὰ βεβαιώνη τὴν ὕπαρξι Κρυφοῦ Σχολειοῦ, γνώμη, ποὺ ὑποστήριξε ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης καὶ ὁ Μανουὴλ Γεδεών[2]. 2) Ὅτι οἱ Τοῦρκοι δὲν ἀπαγόρευαν τὴν Παιδεία καὶ ἑπομένως δὲν ὑπῆρξε λόγος νὰ γινόταν κρυφά, γιατὶ δὲν μποροῦσε νὰ φαναταστῆ ὁ ἀμόρφωτος Ἀσιάτης τί συνέπειες θὰ εἶχε γιὰ τὴν τουρκικὴ αὐτοκρατορία ἡ μόρφωσι τῶν Ἑλλήνων[3].

3) Ὅτι, ἐπειδὴ οἱ Τοῦρκοι χρησιμοποιοῦσαν Ἕλληνες μορφωμένους σὲ καίριες θέσεις τοῦ Τουρκικοῦ κράτους (διερμηνεῖς κ.λπ.). εἶχαν λόγους νὰ προστατεύουν τὴν Παιδεία. 4) Ὅτι τὰ προνόμια προστάτευαν τὴν Ἐκκλησία, ποὺ εἶχε ἀναλάβει τὸ ἔργο τῆς Παιδείας. καὶ 5) Ὅτι τόποι, ποὺ ἀναφέρονται ὡς Κρυφὰ Σχολειὰ εἶναι τόσο ἀπόκρημνοι καὶ ἀπομακρυσμένοι ἀπὸ τὶς κατοικημένες περιοχές, ὥστε θὰ ἦταν ἀπίθανο νὰ μετακινηθοῦν παιδιὰ καὶ νὰ βρεθοῦν μακριά, χωρὶς τὸν φόβο καὶ τὸν κίνδυνο τοῦ δυνάστη.

ΙΙ. Γιατὶ στερεῖται ἐπιστημονικῆς βάσεως ἡ ἄρνησι

.              Τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ παραπάνω ἐπιχειρήματα δὲν εἶναι θεμελιωμένα κατὰ τρόπο ἐπιστημονικό, ἀλλὰ ἔχουν μᾶλλον τὴ μορφὴ εἰκασιῶν, ἐπιτρέπουν τὴν ἔρευνα γιὰ μιὰ πιὸ ὑπεύθυνη ἀντιμετώπισι τοῦ θέματος.
.           Βέβαια, ἁπλᾶ γιὰ κάθε ἀπροκατάληπτο κριτὴ τῆς ἐθνικῆς μας Ἱστορίας ἀδιάσειστη ἀπόδειξι τῆς ὑπάρξεως καὶ λειτουργίας τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ εἶναι τὸ ὅτι ἐπιβιώσαμε σὰν Ἔθνος. Γιατὶ πῶς ἀλλιῶς ἐξηγεῖται τὸ γεγονὸς ὅτι διετήρησε τὸ Ἔθνος ἐπὶ ἑνάμισυ σχεδὸν αἰῶνα, ἀπὸ τὸ 1453 ἕως τὸ 1593, ὁπότε ἀρχίζουν νὰ ἱδρύωνται Σχολεῖα, τὴν Ὀρθόδοξο πίστι του, τὴ γλῶσσα του, τὴν ἐθνικὴ του αὐτοσυνειδησία; Φυσικὰ εἶναι ἀδιανόητο νὰ μὴ χάση τὴν ἰδιοτυπία του τόσο χρονικὸ διάστημα βυθισμένο στὸ σκοτάδι.
.             Ἀλλὰ ἄς δοῦμε τὰ παραπάνω ἐπιχειρήματα κάτω ἀπὸ τὸ φῶς τῶν ἐνδείξεων καὶ τῶν μαρτυριῶν, ποὺ ὑπάρχουν στὴ διάθεσί μας.

.            1. Τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ὑπάρχει ἱστορικὴ μαρτυρία σύγχρονη μὲ τὸ Κρυφὸ Σχολειό, ὅπως ἄλλωστε καὶ γιὰ τὰ περισσότερα γεγονότα τῆς περιόδου ἐκείνης, δὲν μπορεῖ νὰ ὁδηγῆ ὡς argumentum ex silentio (ἀπόδειξις ἐκ τῆς σιγῆς) τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο εἶδος συλλογισμοῦ, κατὰ τρόπο ἀναμφισβήτητο στὸ συμπέρασμα, ὅτι τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ εἶναι μῦθος καὶ νὰ προβάλλεται τοῦτο ὡς «πόρισμα» τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης καὶ μάλιστα ἄξιο νὰ περιληφθῆ σὲ σχολικὸ ἐγχειρίδιο!… Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Σχολεῖο αὐτὸ ἐλειτούργησε κρυφὰ εἶναι ἕνας βασικὸς λόγος, ποὺ ἐξηγεῖ γιατὶ δὲν μνημονεύεται αὐτὸ σ᾽ ἔγγραφα τῆς ἐποχῆς, στὰ ὁποῖα νὰ στηριχθοῦν οἱ ἱστορικοὶ καὶ νὰ γράψουν σχετικὰ.

.       2. Ὡς πρὸς τὸ δεύτερο ἐπιχείρημα, ὅτι οἱ Τοῦρκοι δὲν ἀπαγόρευαν τὴν Παιδεία καὶ ἑπομένως δὲν ὑπῆρχε λόγος νὰ γινόταν κρυφά, γιατὶ δὲν μποροῦσε νὰ φαντασθῆ ἀμόρφωτος Ἀσιάτης τί συνέπειες θὰ εἶχε γιὰ τὴν Τουρκικὴ αὐτοκρατορία ἡ μόρφωσι τῶν Ἑλλήνων[4], ἄν καὶ ὁ Ἰ. Ρίζος Νερουλὸς ὑποστηρίζει σταθερὰ τὴν ἀντίθετη ἄποψι γράφοντας ὅτι «Οἱ Τοῦρκοι ἀπηγόρευσαν αὐστηρότατα τὴν ἵδρυσιν δημοσίων σχολείων, ἀπὸ φόβον μήπως οἱ Χριστιανοὶ μορφωμένοι γίνουν δοῦλοι ἐπικίνδυνοι καὶ δυσκολοκυβέρνητοι»[5], ἡ ἀπάντησι εἶναι ἁπλῆ: Δὲν ἦταν ἀνάγκη νὰ καταλαβαίνη ὁ Τοῦρκος τὶ συνέπειες θὰ εἶχε ἡ μόρφωσι τῶν Ἑλλήνων γιὰ νὰ τὴν ἀπαγορεύση. Τὸ ἔκανε ἀπὸ μῖσος πρὸς τὸν ἀλλόθρησκο ραγιᾶ, ὡς ἐκδήλωσι καταπιέσεως καὶ δεσποτισμοῦ. Τὸ ὅτι οἱ Ἕλληνες ἐπιέζοντο καὶ ἐβασανίζοντο καὶ ἐστεροῦντο πάσης ἐλευθερίας εἶναι γεγονὸς πανθομολογούμενο. Ὁ Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος ἀποφαίνεται: «Ὅθεν τὸ καθ´ ἡμᾶς δὲν διστάζομεν νὰ κηρύξωμεν ὅτι ἰδίως συμπαθοῦμεν πρὸς τὴν μεγάλην ἐκείνην τῶν Ἑλλήνων μερίδα, οἵτινες παρέμειναν εἰς τὰς πατρίους ἑστίας, συνεχίζοντες τὸ ἔργον τοῦ νέου ἑλληνισμοῦ καταπιεζόμενοι, βασανιζόμενοι, θανατούμενοι, ἀλλὰ σώζοντες τὸ ἀνεκτίμητον κειμήλιον τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος»[6].
.         Καὶ ὁ καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ἀπ. Βακαλόπουλος γράφει γιὰ τὶς αὐθαιρεσίες τῶν Τούρκων. «Ἡ σκληρότητα καὶ ὑπεροψία τῶν μουσουλμάνων καὶ οἱ πολλὲς καὶ ποικίλες καταπιέσεις καὶ ὑβριστικὲς διατάξεις θρησκείας καὶ κράτους ἦταν ἀκριβῶς ἐκεῖνα ποὺ κράτησαν ἀγεφύρωτο τὸ χάσμα μεταξὺ κατακτητῶν καὶ κατακτημένων….»[7]. Ἐπίσης γράφει ὅτι ἡ σκλαβιὰ γίνεται ἀφόρητη, ἀληθινὸ μαρτύριο. Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι στὸν Πόντο χρησιμοποιοῦσαν τὸ ρῆμα «τουρκοπαιδεύω» μὲ τὴν ἔννοια τιμωρῶ σκληρότατα[8].

.          3. Ὅσο γιὰ τὸ ἄλλο ἐπιχείρημα ποὺ προβάλλουν, ὅτι ἐφ᾽ ὅσον ἐχρησιμοποιοῦσαν οἱ Τοῦρκοι Ἕλληνες μορφωμένους σὲ καίριες θέσεις, ὅπως π.χ. Μεγάλους Διερμηνεῖς καὶ ἡγεμόνες Βλαχίας καὶ Μολδαυίας καὶ ὅτι γι´ αὐτὸ εἶχαν λόγους νὰ προστατεύουν τὴν παιδεία, ἀπαντοῦμε: Εἶναι πολὺ ἀνίσχυρο τὸ ἐπιχείρημα αὐτό. Γιατὶ οἱ Τοῦρκοι ἐχρησιμοποίησαν σ᾽ αὐτὲς τὶς θέσεις Φαναριῶτες ποὺ εἶχαν μορφωθεῖ στὸ ἐξωτερικὸ ἤ στὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολὴ τῆς Κωνσταντινουπόλεως· τοὺς εὕρισκαν ἕτοιμους καὶ τοὺς χρησιμοποιοῦσαν, χωρὶς ἰδιαίτερη φροντίδα γιὰ τὴν μόρφωσί τους. Γιατὶ ἄν κατέβαλλαν οἱ ἴδιοι φροντίδα, θὰ προσπαθοῦσαν νὰ προωθήσουν στὶς διακεκριμένες ἐκεῖνες θέσεις μόνον Ἕλληνες, ποὺ εἶχαν ἀλλαξοπιστήσει ἤ γενίτσαρους. Ἄλλωστε τὸ Κρυφὸ Σχολειὸ ἔδινε στοιχειώδεις γνώσεις καὶ ὄχι μόρφωσι κατάλληλη γι᾽ ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι θὰ ἀνελάμβαναν ὑπεύθυνες θέσεις στὴν Ὑψηλὴ Πύλη.

.             4. Ὅσο γιὰ τὸ ἄλλο ἐπιχείρημα ποὺ προβάλλουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία ποὺ εἶχε ἀναλάβει καὶ ἔφερε εἰς πέρας τὸ ἔργο τῆς Παιδείας κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας, ἐπροστατεύετο μὲ προνόμια καὶ ἑπομένως μποροῦσε ἡ Παιδεία ἐλεύθερα νὰ ἀσκῆται καὶ ὄχι κρυφά, γιατὶ δὲν ἐμποδιζόταν ἡ Ἐκκλησία στὸ παιδευτικό της ἔργο, ἀπαντοῦμε: Ναὶ μὲν κατ´ ἀρχὰς ἐχορηγήθηκαν προνόμια στὴν Ἐκκλησία, ἔχουμε ὅμως κατὰ καιροὺς σουλτάνους, οἱ ὁποῖοι στρέφονται κατὰ τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ὅπως ἀναφέρει ὁ ἐθνικός μας ἱστορικὸς Κ. Παπαρρηγόπουλος τὸ ἀρχικὸ βεράτιο παρεβιάσθη ἐπανειλημμένα καὶ ὡς πρὸς τὸν ὅρον ὅτι οἱ χριστιανικὲς ἐκκλησίες δὲν ἐπιτρέπεται νὰ μεταβληθοῦν εἰς ὀσμονικὰ εὐκτήρια: Συγκεκριμένα γράφει: «Ἀλλ᾽ ὁ κατακτητής, κατ᾽ αὐτὴν τὴν ὁμολογίαν τῶν μωαμεθανῶν ἱστοριογράφων, μετέβαλεν ἐν μόνῃ τῇ Κωνσταντινουπόλει 12 ἐκκλησίας εἰς τζαμία, ὁ δὲ υἱὸς καὶ διάδοχος αὐτοῦ Βαγιαζὴτ Β´ 10, ὁ δὲ τούτου υἱὸς καὶ διάδοχος Σελὴμ Α´ ἄδηλον μὲν ἀκριβῶς πόσας, βεβαίως ὅμως τὰς πλείστας καὶ καλλίστας τῶν περιλειπομένων. Πλὴν τούτου ὁ Σελὴμ Α´ ἐβουλεύθη τι ἔτι δεινότερον, τὴν σφαγὴν ὅλων τῶν Χριστιανῶν ὅσοι δὲν ἤθελον ἀποδεχθῆ τὸν ἰσλαμισμόν»[9]…
.             Καὶ ἀπὸ μὲν τὸ σατανικὸ σχέδιο τοῦ Σελὴμ Α´ ὡς ἐκ θαύματος ἐσώθη ἡ Ἑλλάς, ἀλλὰ τὰ δεινὰ δὲν ἐτελείωσαν. Ἐπίσης ὁ Σουλεϊμὰν ὁ μεγαλοπρεπὴς (1520-1566) ἀνανέωσε μὲ βεράτιο τὰ προνόμια, ποὺ εἶχαν δοθῆ, ἀλλὰ αὐτὰ ἐτηροῦντο χάριν χρηματισμοῦ. Ὁ Σελὴμ Β´ ὁ λεγόμενος μέθυσος, αὔξησε τοὺς φόρους.
.         Ὁ Μουρὰτ ὁ Γ´ (1574-1595) διενοήθη νὰ ἐφαρμόση τὸ σχέδιο τοῦ Σελὴμ Α´ καὶ νὰ ἐξαφανίση τὸν Ἑλληνισμό, καὶ ὁ Μεχμὲτ Γ´ (1595-1669) ὑπῆρξε ἀπανθρωπότατος[10].

συνεχίζεται

---

[1] Καὶ παραπέμπει τὸ διδακτικὸ βιβλίο: Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους τ. 1, (Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν Α.Ε.), Ἀθήνα 1974, σελ. 366-67.

[2] Πρβλ. Αὐτόθι, σελ. 366.

[3] Πρβλ. Αὐτόθι, σελ. 366-67.

[4] Πρβλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν Α.Ε, τ. 1, Ἀθήνα 1974, σελ. 366-67.

[5] Παρὰ Βασ. Β. Χαραλαμποπούλου, Ἡ Πνευματικὴ Ἀναγέννησις τοῦ ὑποδούλου Ἑλληνισμοῦ, Ἀθῆναι 1971, σ. 42.

[6] Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους Μέρος β. σ. 33, ἐκδοτικὸς οἶκος Ἐλευθερουδάκη, ἔκδοσις 8η.

[7] Βακαλόπουλου, Ἀπ.Ε, Ἱστορία τοῦ νέου Ἑλληνισμοῦ Β1 Τουρκοκρατία 1453-1669, Θεσσαλονίκη 1964, σ. 41-42.

[8] Βακαλόπουλου, Ἀπ.Ε, Ἡ Πορεία τοῦ Γένους ἀπὸ τὸ Βυζάντιο στὸ νέο Ἑλληνισμό, Νέος Ἑλληνισμὸς Α’, ἐκδόσεις τῶν Φίλων, Ἀθῆναι 1966.

[9] Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. 5, μέρος β σ. 76, ἐκδ. οἰκ. Ἐλευθερουδάκη, ἐκδ. 8η.

[10] Πρβλ. Π. Καρολίδου, Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τῆς ἁλώσεως ὑπὸ τῶν Ὀθωμανῶν τῆς Κ/πόλεως…, Ἐν Ἀθήναις 1925, σελ. 326, 339, 348, 398κ. ἑξ.

ΠΗΓΗ: περιοδ.: «Η ΔΡΑΣΙΣ ΜΑΣ», τ.143-144, Σεπτ. Ὀκτ. 1978
Στοιχειοθεσία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ» 

ΠΗΓΗ:   ΚΛΙΚ