Περί της κατάστασης της ψυχής μετά το θάνατο
Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΜΑΡΚΟΥ ΕΦΕΣΟΥ
Περί της κατάστασης της ψυχής μετά το θάνατο
Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ για την κατάσταση των ψυχών μετά το θάνατο συχνά δεν είναι πλήρως κατανοητή, ακόμα και από τους ίδιους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, και η σχετικά πρόσφατη διδασκαλία των Λατίνων περί «καθαρτηρίου πυρός» έχει προκαλέσει περαιτέρω σύγχυση στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, η ίδια η Ορθόδοξη διδασκαλία δεν είναι καθόλου ασαφής ή ανακριβής. Ισως η πιο συνοπτική έκθεση της διδασκαλίας αυτής από Ορθόδοξη πηγή βρίσκεται στις ομιλίες του αγ. Μάρκου Εφέσου του Ευγενικού, οι οποίες ανεγνώσθησαν στη Σύνοδο της Φλωρεντίας το 1439, και τις οποίες συνέγραψε ακριβώς ως απάντηση στη διδασκαλία των Λατίνων περί καθαρτηρίου πυρός.
Η ιδιαίτερη αξία που έχουν αυτές οι δύο ομιλίες για εμάς έγκειται στο ότι, προερχόμενες καθώς είναι από τον τελευταίο εκ των Βυζαντινών Πατέρων, πριν τη σύγχρονη εποχή με όλες τις συγκεχυμένες θεολογικές απόψεις που τη χαρακτηρίζουν, μας παραπέμπουν στις πηγές της Ορθόδοξης διδασκαλίας και μας καθοδηγούν ως προς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προσεγγίζουμε και να κατανοούμε αυτές τις πηγές, που είναι οι εξής: Αγία Γραφή, Πατερικές ομιλίες, λειτουργικά κείμενα, Βίοι Αγίων, και ορισμένες αποκαλύψεις και οράματα σχετικά με τη μετά θάνατον ζωή, που περιέχονται στο βιβλίο IV των διαλόγων του αγ. Γρηγορίου του Μεγάλου.
Πολλοί από τους σημερινούς ακαδημαϊκούς θεολόγους δυσπιστούν στις ανωτέρω δύο ή τρείς τελευταίες πηγές, και έτσι εξηγείται το ότι συχνά εμφανίζονται αμήχανοι όταν ομιλούν για το εν λόγω θέμα και μερικές φορές προτιμούν να διατηρούν μία «αγνωστικιστική επιφυλακτικότητα». Επίσης, οι ομιλίες του αγ. Μάρκου του Ευγενικού μας δείχνουν πόσο πολύ «άνετα» αισθάνονται με τα παραδείγματα αυτών των πηγών οι αυθεντικοί Ορθόδοξοι θεολόγοι, εκείνοι που αισθάνονται «άβολα» ίσως αποκαλύπτουν με τη στάση τους μία αδόκητη προσβολή από τη σύγχρονη απιστία.
Από τις τέσσερις απολογίες του αγ. Μάρκου στο θέμα του καθαρτηρίου πυρός στη Σύνοδο της Φλωρεντίας, η Πρώτη περιέχει τη συνοπτικότερη έκθεση της Ορθόδοξης διδασκαλίας ως ανταπάντηση στις εσφαλμένες αντιλήψεις των Λατίνων, και ένα μεγάλο τμήμα της παραθέτουμε στη συνέχεια. Οι υπόλοιπες απολογίες περιέχουν κυρίως ερμηνευτικό υλικό για τα σημεία που εξετάζουμε εδώ, καθώς και αποκρίσεις σε πιο συγκεκριμένα επιχειρήματα των Λατίνων.
Τα «Λατινικά Κεφάλαια» στα οποία απευθύνεται η απολογία του αγ. Μάρκου έχουν συνταχθεί από τον Καρδινάλιο Ιουλιανό Καισαρίνι και εκθέτουν τη Λατινική διδασκαλία περί της κατάστασης των ψυχών μετά το θάνατο, όπως αυτή ορίσθηκε στην προγενέστερη «Ενωτική» Σύνοδο της Λυών, το 1270 μ.Χ. Αυτή η διδασκαλία αφήνει έκπληκτο τον Ορθόδοξο αναγνώστη – όπως, βέβαια, και τον αγ. Μάρκο - ως μία απολύτως υπερβολική, «νομικίστικη» και «προσηλωμένη στο γράμμα» διδασκαλία. Έως εκείνη την εποχή οι Λατίνοι είχαν καταλήξει να θεωρούν τον παράδεισο και την κόλαση κατά κάποιον τρόπο «τετελεσμένες» και «απόλυτες» καταστάσεις και ότι η κατάσταση των ψυχών που βρίσκονται εκεί θα είναι και η τελική κατάσταση στην οποία θα βρεθούν μετά την Τελική Κρίση, επομένως, δεν είναι ανάγκη να προσευχόμαστε ούτε για όσους βρίσκονται στον παράδεισο - των οποίων η κατάσταση είναι ήδη τέλεια – ούτε για όσους βρίσκονται στην κόλαση, αφού δε θα μπορέσουν ποτέ να σωθούν ή να καθαρισθούν από τις αμαρτίες τους. Όμως αφού πολλοί πιστοί πεθαίνουν ευρισκόμενοι σε μία «μέση» κατάσταση, ούτε αρκετά τέλειοι για τον παράδεισο, αλλά ούτε και αρκετά αμαρτωλοί για την κόλαση, η λογική της επιχειρηματολογίας των Λατίνων απαιτούσε την ύπαρξη ενός τρίτου τόπου, ενός τόπου κάθαρσης («πουργατόριο»), όπου ακόμα κι εκείνοι των οποίων οι αμαρτίες είχαν ήδη συγχωρεθεί έπρεπε να τιμωρηθούν ή να «επανορθώσουν» για τις αμαρτίες τους πριν να καθαρθούν στον απαιτούμενο βαθμό για την είσοδό τους στον παράδεισο. Οι Λατίνοι προέβησαν στην υποστήριξη αυτών των νομικίστικων επιχειρημάτων μίας καθαρώς ανθρώπινης «δικαιοσύνης» - τα οποία στην πραγματικότητα αρνούνται την υπέρτατη αγαθότητα και αγάπη του Θεού για την ανθρωπότητα – μέσω των «κατά γράμμα» ερμηνειών ορισμένων Πατερικών κειμένων και διαφόρων οραμάτων, σχεδόν όλες αυτές οι ερμηνείες είναι τελείως τεχνητές και αυθαίρετες, αφού ούτε ακόμα και οι αρχαίοι Λατίνοι Πατέρες δεν είχαν μιλήσει για κάποιον τόπο σαν το «πουργατόριο», αλλά μόνον για την «κάθαρση» από τις αμαρτίες μετά το θάνατο, η οποία είχε αναφερθεί από μερικούς εξ αυτών, προφανώς αλληγορικά, ως «πύρ».
Στην Ορθόδοξη διδασκαλία, ωστόσο, εκφραστής της οποίας είναι ο αγ. Μάρκος ο Ευγενικός, οι πιστοί που πεθαίνουν μην έχοντας εξομολογηθεί μικρές αμαρτίες, ή που δεν έχουν αποδώσει καρπούς μετανοίας για τις εξομολογημένες αμαρτίες τους, εξαγνίζονται από αυτές είτε κατά τη δοκιμασία του θανάτου με το φόβο που νιώθουν, ή μετά το θάνατο, όταν είναι περιορισμένοι – όχι όμως αιωνίως – στην κόλαση, μέσω των προσευχών και των λειτουργιών της Εκκλησίας και των υπέρ αυτών αγαθοεργιών που εκτελούν οι πιστοί. Ακόμα και οι αμαρτωλοί που προορίζονται για τα αιώνια μαρτύρια μπορούν να ανακουφιστούν κάπως από το μαρτύριο τους στην κόλαση χάρη σε αυτές τις παρεμβάσεις βοηθείας. Δεν υπάρχει, όμως, κανένα πύρ που να βασανίζει σήμερα τους αμαρτωλούς, ούτε στην κόλαση – αφού το αιώνιο πύρ θα αρχίσει να τους βασανίζει μόνον μετά την Τελική Κρίση – ούτε, πολύ περισσότερο, σε κανέναν τρίτο τόπο όπως το «πουργατόριο», όλες οι οράσεις πυρός που εμφανίζονται στους ανθρώπους είναι κατά κάποιον τρόπο εικόνες ή προφητείες από μελλοντικές καταστάσεις. Η συγχώρηση κάθε αμαρτίας μετά το θάνατο προέρχεται αποκλειστικά από την αγάπη του Θεού, η οποία προσφέρεται εξίσου ακόμα και σε αυτούς που βρίσκονται στην κόλαση, με τη συμβολή των προσευχών των ανθρώπων και καμιά «πληρωμή» ή «εξαγορά» δεν οφείλει ο άνθρωπος για όσες αμαρτίες του έχουν συγχωρηθεί.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα γραπτά του αγ. Μάρκου πραγματεύονται κυρίως το συγκεκριμένο ζήτημα της κατάστασης των ψυχών μετά το θάνατο, και ελάχιστα την εξέλιξη των όσων συμβαίνουν στην ψυχή αμέσως μετά το θάνατο. Αυτό το τελευταίο ζήτημα πραγματεύονται πάρα πολλά κείμενα της Ορθόδοξης γραμματείας, δεν ετέθη όμως υπό συζήτησιν στην Φλωρεντία.
Ολες οι υποσημειώσεις έχουν προστεθεί από τους μεταφραστές.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου