ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΕΣ !!!

Σημειώσεις για την μαρτυρία του Θαλλού αναφορικά με το σκοτάδι της Σταύρωσης.

Σημειώσεις για την μαρτυρία του Θαλλού αναφορικά με το σκοτάδι της Σταύρωσης.  

Η σταύρωση του Κυρίου προκάλεσε την διαμαρτυρία της φύσεως και κατά την διάρκειά της συνέβησαν ασυνήθιστα  φαινόμενα, όπως το σκοτάδι που κάλυψε όλη την γη από την έκτη έως τη ενάτη ώρα. Τα γεγονότα αυτά δεν πέρασαν απαρατήρητα. Αποτυπώθηκαν αρχικά στην ιστορική μνήμη των λαών που τα έζησαν και στην συνέχεια καταγράφηκαν από τους Ευαγγελιστές (Ματθ. 27.45, Μαρκ. 15.33, Λουκ. 23.44) αλλά και ιστορικούς της περιόδου, όπως ο Θαλλός και ο Φλέγων. Τα έργα των δύο ιστορικών αυτών δεν σώθηκαν, ωστόσο η χρήση της μαρτυρίας τους από τους Χριστιανούς απολογητές επέτρεψε να φτάσει αυτή έως των ημερών μας. Μέσα στο πνεύμα της άρνησης του Χριστιανισμού πολλοί σύγχρονοι αρνούνται  άλλοι την ύπαρξη, άλλοι την γνησιότητα, άλλοι την αξιοπιστία των παραπάνω ιστορικών.  Ως συμβολή στην μελέτη του θέματος θα προσφέρουμε σημειώσεις επί των υπαρχόντων στοιχείων και στο τέλος σύντομο σχολιασμό.  

α) Σέξτος  Ιούλιος Αφρικανός
 

Ο Ιούλιος Αφρικανός ήταν ιστορικός του 3ου αιώνα με καταγωγή από την Αφρική, εξ ου και το όνομα. Ο Σουΐδας αναφέρει ότι ήταν Λίβυος, ενώ  στην Χρονογραφία του ο ίδιος λέει ότι γεννήθηκε σε περιοχή κοντά στους Εμμαούς. Οι περιγραφές βιβλικών τοποθεσιών δείχνουν ότι γνώριζε την τοπογραφία της περιοχής.  Συνέγραψε το έργο Χρονογραφίαι σε πέντε βιβλία, από την δημιουργία μέχρι  των ημερών του (221). Η Χρονογραφία του δεν σώζεται ακέραια, αλλά μόνο αποσπάσματα που μπορούμε να βρούμε σε άλλα βυζαντινά χρονικά, όπως του Ευσεβίου, του Γεώργιου Σύγκελλου και στο Πασχάλιο Χρονικό.  

Ο Ιούλιος Αφρικανός χρησιμοποίησε τις μαρτυρίες των δύο προαναφερθέντων ιστορικών και μέσω αυτού πέρασαν στα έργα των επόμενων απολογητών. Ειδικά για την μαρτυρία του Θαλλού, όχι μόνο την αναφέρει στο έργο του, αλλά και την αναιρεί. Ο Θαλλός θεώρησε ότι το σκότος που επέπεσε στην γη από την έκτη έως την ενάτη ώρα, ήταν έκλειψη ηλίου. Ο Ιούλιος Αφρικανός απάντησε ότι η έκλειψη δεν μπορεί να συμβεί όταν η σελήνη είναι πανσέληνος όπως στην περίοδο του εβραϊκού πάσχα. Αυτή η αντιρρητική του είναι που έκανε το έργο του Θαλλού άξιο προσοχής. Τον πρώτο αιώνα κανείς δεν θα είχε προσέξει μια ιστορία εθνικού συγγραφέα σχετική με το γεγονός, διότι τότε ήταν εν ζωή οι αυτόπτες μάρτυρες, αυτοί που έζησαν τα γεγονότα της ευαγγελικής ιστορίας και τα διέδωσαν στον κόσμο, ευαγγελίζοντας αυτόν.  

Τον δεύτερο αιώνα ζούσαν ακόμη οι αυτήκοοι μάρτυρες των πρώτων, οπότε και πάλι η χρήση του Θαλλού ή του Φλέγονος ήταν περιττή. Έτσι οι δύο αυτοί ιστορικοί προσελκύουν την προσοχή πάνω τους μόλις τον Γ’ αι. όσο ακόμη διατηρούνταν τα χειρόγραφά τους. Ο Θαλλός φαίνεται ότι προσπαθούσε να εκλογικεύσει το ασυνήθιστο κοσμικό φαινόμενο και προκάλεσε την απάντηση και την αναίρεση του Ιούλιου Αφρικανού.
 

β) Η μαρτυρία του Θαλλού.  

Κατά έναν πολύ βολικό τρόπο τα αποσπάσματα των απολογητών που αναφέρονται στον Θαλλό έχουν συγκεντρωθεί από τον F. H. G. Müller στη συλλογή Fragmenta Historicorum Graecorum, Paris 1849, vol. 3 pp.517-519. Το έργο αυτό έχει αντικατασταθεί από το πιο πρόσφατο του F. Jacoby, Die Fragmente der Griechischen Historiker, Berlin 1929, Β.2 s. 256 και Commentary 2D (Berlin 1930). Στο θέμα του Θαλλού δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο συλλογών πλην του ότι ο Jacoby αναφέρει νεώτερες εκδόσεις για τα έργα που παραθέτει ο Müller.  

Η μαρτυρία του Θαλλού για το σκοτάδι που επέπεσε στη γη κατά το πάθος του Κυρίου βρίσκεται μέσω του Ιούλιου  Αφρικανού  στο Χρονικό του Ευσεβίου Καισαρείας. Εδώ υπάρχει το εξής πρόβλημα. Το ίδιο το Χρονικό του Ευσεβίου δεν σώζεται. Το 1606 ο Joseph Justus Scaliger το ανακατασκεύασε από τα σωζόμενα λατινικά αποσπάσματα που βρίσκονται στο Χρονικό του Ιερώνυμου, συμπληρώνοντας αυτά με σωζόμενα αποσπάσματα από την αρμένικη μετάφρασή του.

Η προσπάθεια εκδόθηκε στο Thesaurus temporum Eusebii Pamphili Caesareae Palestinae Episcopi, Chronicum Canonum στο Άμστερνταμ.  Στο βιβλίο υπάρχει κι ένα τμήμα με ελληνικά αποσπάσματα κι εκεί αντιγράφει από το Χρονικό του Γεώργιου Σύγκελλου το αντίστοιχο χωρίο (σελ. 77 του τμήματος, σελ. 403 του βιβλίου).  

Άρα ουσιαστικά η πραγματική πηγή μας είναι ο Γεώργιος Σύγκελλος, γραμματέας του Πατριάρχη Ταρασίου. Το έργο του Εκλογή Χρονογραφίας γραφόταν μέχρι τον θάνατό του (αβέβαιη ημερομηνία μεταξύ του 810-813) και δεν ολοκληρώθηκε. Αυτό προκύπτει από τα marginalia στην ώα των χειρογράφων που δεν ενσωματώθηκαν στο κείμενο. Πηγές του Γεώργιου Σύγκελλου είναι ο Ιούλιος Αφρικανός και ο Ευσέβιος Καισαρείας, των οποίων την χρονολογική κατάταξη ακολουθεί (1).  Στο κεφάλαιο που ονομάζεται «Ἀφρικανοῦ περί τῶν κατά τό σωτήριον πάθος καί την ζωοποιόν ἀνάστασιν» γράφει τα εξής:  

«Τό δέ καθ’ ἕκαστον τῶν πράξεων αὐτοῦ καί θεραπειῶν σωμάτων καί ψυχῶν καί τῶν τῆς γνώσεως ἀποκρύφων, ἀναστάσεώς τε τῆς ἐκ νεκρῶν αὐταρκεστάτοις πρό ἡμῶν μαθηταῖς τε καί ἀποστόλοις αὐτοῦ δεδήλωται. καθ’ ὅλου τοῦ κόσμου σκότος  ἐπήγετο φοβερότατον, σεισμῷ τε αἱ πέτραι διερρήγνυντο καί τά πολλά Ἰουδαίας καί τῆς λοιπῆς γῆς κατερρίφθη. Τοῦτο το σκόστος ἔκλειψν τοῦ ἡλίου Θάλλος ἀποκαλεῖ ἐν τρίτῃ τῶν ιστοριῶν, ὡς εμοί δοκεῖ, ἀλόγως. Ἑβραίοι γάρ ἄγουσι τό πάσχα κατά σελήνην ιδ’, πρό δέ μιᾶς τοῦ πάσχα τά περί τόν σωτῆρα συμβαίνει. ἔκλειψις δέ ἡλίου σελήνης ὑπελθούσης τόν ἥλιον γίνεται˙ ἀδύνατον δέ ἐν ἄλλῳ χρόνῳ, πλήν ἐν τῷ μεταξύ μιᾶς καί τῆς πρό αὐτῆς κατά τήν σύνοδον  αὐτήν ἀποβῆναι. πῶς οὖν έκλειψις νομισθείη κατά διάμετρον σχεδόν υπαρχούσης τῆς σελήνης ἡλίῳ; ἔστω δή, συναρπαζέτω τούς πολλούς τό γεγενημένον καί το κοσμικόν τέρας ἡλίου ἔκλειψις ὑπονοείσθω ἐν τῇ κατά τήν ὄψιν (2)».  

Ο Γεώργιος Σύγκελλος δεν αντιγράφει τον Ευσέβιο αλλά παραθέτει απευθείας από τον Ιούλιο Αφρικανό. Αυτό προκύπτει από το ότι το επόμενο κεφάλαιο επιγράφεται «Ευσεβίου του Παμφίλου περί των αυτών», όπου και αναφέρει τα αντίστοιχα από τον Ευσέβιο(3). Και τα δύο αυτά κεφάλαια έχει αντιγράψει ο Scaliger στην εκ των ελληνικών αποσπασμάτων ανακατασκευή του Χρονικού. Συνεπώς έχουμε δύο ανεξάρτητες και διασταυρούμενες πηγές για την μαρτυρία του Ιούλιου Αφρικανού που αφορά την μαρτυρία του Θαλλού. Είμαστε υποχρεωμένοι να την δεχτούμε ως αληθινή έστω και αν δεν έχει σωθεί το ίδιο το έργο του Θάλλου ή του Ιούλιου Αφρικανού.
 

γ) Ποιος ήταν ο Θαλλός. 

Δεν έχουμε πολλά στοιχεία στην διάθεσή μας γι’ αυτόν. Από τις διαθέσιμες αναφορές μπορούμε να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα. Η πιο ακριβής αναφορά στο πρόσωπό του είναι αυτή του Ιώσηπου, αν και παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα. Στο έργο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία 18.6.4 γράφει:  

«Καί δή τις ἦν Θάλλος Σαμαρεύς γένος, Καίσαρος δέ απελεύθερος˙ παρά τούτου δάνεισμα μυριάδων ἑκατόν εὑρόμενος [Αγρίππας] τῇ τε Ἀντωνίᾳ καταβάλει τό ὀφειληθέν χρέος καί τ[[ων λοιπῶν τῷ ἀναλώματι θεραπεύων τόν Γάϊον, μείζονως ἐν ἀξιώματι καί παρ’ αὐτῷ»(4).  

Το πρόβλημα σε αυτή την έγγραφη είναι ότι τα χειρόγραφα του έργου δεν αναφέρουν «Θάλλος», αναφέρουν «Άλλος». Την διόρθωση έκανε το 1726 ο εκδότης του κειμένου Johannis Hudson κι εξηγεί: «pro ἄλλος ex conjectura repositi Θάλλος, quem inter Tiberii Augusti libertos fuisse constat ex Gruteri Inscriptionibus, p. DXCIX n.7». Δηλαδή λέει ότι διόρθωσε το κείμενο, όχι αυθαίρετα αλλά διότι στο Corpus των επιγραφών του Janus Gruter με τίτλο Inscriptionum Romanorum Corpus Absolutissimum (εκδόθηκε το 1616 για πρώτη φορά˙ ο Hudson είχε υπόψη του την έκδοση του Άμστερνταμ 1707), βρήκε δύο επιγραφές που αφορούν το Θάλλο, έναν Σαμαρείτη ο οποίος απελευθερώθηκε εκείνη την εποχή από τον Τιβέριο. Είναι πολύ πιθανόν λοιπόν, ο Ιώσηπος να έγραψε «ΘΑΛΛΟΣ» (καθότι η μικρογράμματη γραφή εισήχθη πολύ αργότερα) και κάποιος άπειρος αντιγραφέας να το εξέλαβε ως «ΗΑΛΛΟΣ» - όπως θα γράφονταν τότε ο «ΑΛΛΟΣ» με δασεία – και να το διόρθωσε. Αν πραγματικά εννοούσε «άλλος» ο Ιώσηπος, τότε έπρεπε να γράψει «ἕτερος». Άρα το πιθανότερο είναι να έγραψε «ΘΑΛΛΟΣ».  

Ακόμη και αν συνεχίσουμε ν’ αμφιβάλλουμε, όπως ο Horace A. Rigg Jr.(5)  για την διόρθωση του κειμένου και πάλι μπορούμε να βγάλουμε τα ίδια συμπεράσματα από τις υπόλοιπες αναφορές στον Θαλλό. Από τον Μάρτυρα Ιουστίνο(6)  και τον Θεόφιλο Αντιοχείας(7)  προκύπτει ότι ο Θαλλός έζησε τον Α’ αι. Από τον Τερτυλλιανό (8) προκύπτει ότι έγραψε πριν τον Ιώσηπο. Απόσπασμα του Χρονικού του Ευσεβίου που σώζεται σε αρμένικη μετάφραση(9), αναφέρει ότι ο Θαλλός έγραψε Ιστορία σε τρία βιβλία, από την άλωση της Τροίας μέχρι την 167η Ολυμπιάδα. Εδώ είναι σίγουρο ότι η μετάφραση του αριθμού της Ολυμπιάδας στα Αρμένικα έγινε λάθος, εφόσον η 167η  που σε ελληνικούς αριθμούς αντιστοιχεί σε ρχζ’, έπεσε το 112-109 π.Χ. συνεπώς σε ένα τέτοιο χρονικό πλαίσιο ο Θαλλός δεν θα αναφέρονταν στην εποχή του. Έτσι ο αριθμός της Ολυμπιάδας έχει διορθωθεί από τον Müller σε 207η (σζ’) που αντιστοιχεί στο 49-52 μ.Χ. και από τον Alfred Von Gutschmid(10)  σε 217η (τιζ΄)  δηλαδή 89-92 μ.Χ.  

Πάντως οι πληροφορίες που δίνει ο Ιώσηπος ταιριάζουν με το προφίλ του ιστορικού της εποχής εκείνης. Εξηγούν το ότι είχε τον απαραίτητο χρόνο για την συγγραφή της Ιστορίας, τα οικονομικά μέσα για ν’ αναλάβει ένα μακρινό ταξίδι για συλλογή πληροφοριών και αυτοψία της τοπογραφίας, το απαραίτητο κύρος για να του επιτραπεί η έρευνα σε κρατικά και άλλα αρχεία και βέβαια η καταγωγή. Ο Ιώσηπος λέει ότι ήταν Σαμαρείτης και αυτό βρίσκεται σε συμφωνία με τις υπόλοιπες αναφορές που δείχνουν ότι καταγόταν από την ευρύτερη περιοχή της Συρίας.  

δ) Ήταν έγκυρος ιστορικός;  

Για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα βοηθάνε οι δύο επιπλέον αναφορές του Ιούλιου Αφρικανού. Στο κεφάλαιο ΧΙΙΙ.2 γράφει:
«Κῦρος Περσῶν ἐβασίλευσεν ᾧ ἔτει Ὀλυμπιάς ἤχθη νε’, ὡς ἐκ τῶν βιβλιοθηκῶν Διοδώρου καί τῶν Θαλλοῦ καί Κάστορος Ἱστοριῶν, ἔτι δέ Πολυβίου καί Φλέγοντός ἐστιν εὑρεῖν (11)».
Στο κεφάλαιο ΧΙΙΙ.3 επίσης:
«Ἀπό Ὠγύγου, ἐφ΄ οὖ γέγονεν ὁ μέγας καί πρῶτος ἐν τῇ Ἀττικῇ κατακλυσμός, Φορωνέως Ἀργείων βασιλεύσαντος, ὡς Ἀκουσίλαος ἱστορεῖ, μέχρι πρώτης Ὀλυμπιάδος ἔτη συνάγεται χίλια εἴκοσιν. Ταῦτα γάρ οἱ τά Ἀθηναίων ἱστοροῦντες Ἑλλάνικό τε καί Φιλόχορος οἱ τάς Ἀτθίδας, οἵ τε τά Σύρια Κάστωρ και Θάλλος καί Διόδωρος Ἀλέξανδρος τε καί Πολυίστωρ καί τινες τῶν καθ’ ἡμᾶς ἀκριβέστερον ἐμνήσθησαν καί Ἀττικῶν ἁπάντων»(12). 

Τι κάνει εδώ ο Ιούλιος Αφρικανός; Αφενός μεν διασταυρώνει και επιβεβαιώνει τις πληροφορίες του Θαλλού με βάσει τα κείμενα άλλων ιστορικών, αφετέρου δε τον κατατάσσει ως ιστορικό ίδιας εμβέλειας με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, τον Πολύβιο και τους άλλους όσους αναφέρονται. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς ότι ειδικά ο Πολύβιος απήλαυνε μεγάλης εκτίμησης από τους Ρωμαίους και ο Ελλάνικος από τους Αθηναίους. Ο Κάστωρ ο Ρόδιος μάλιστα θεωρείται ότι έθεσε τα στάνταρ για την μετέπειτα συγγραφή ιστοριών. 

Το ότι αναιρεί την εξήγηση που δίνει ο Θαλλός για το ασυνήθιστο κοσμικό φαινόμενο δεν μειώνει την αξία του έργου. Αν παρατηρήσουμε το ίδιο το απόσπασμα μπορούμε να βγάλουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα.  

- Η φράση «τοῦτο το σκόστος» ξεκαθαρίζει ότι πρόκειται για το σκοτάδι που συνέβη κατά την σταύρωση και όχι κάποιο άλλο.  

- Η φράση «συναρπαζέτω τούς πολλούς» φανερώνει ότι το συμβάν δεν απασχόλησε μόνο τον Θαλλό. Απασχόλησε και άλλους, ένας εκ των οποίων είναι και ο Φλέγων. Άρα το φαινόμενο ήταν στο επίκεντρο κάποιας, ας πούμε ακαδημαϊκής συζήτησης ως προς την εξήγησή του και όχι ως προς την πραγματικότητα του συμβάντος. Αυτή δεν αμφισβητούνταν.  

- Η φράση «ὑπονοείσθω ἐν τῇ κατά τήν ὄψιν» δείχνει ότι μια από τις προτεινόμενες εξηγήσεις του φαινομένου ήταν η παραίσθηση, ομαδική όπως θα λέγαμε σήμερα. Την ερμηνεία αυτή δεν την συναντήσαμε σε κάποιο από τα σωζόμενα αποσπάσματα και αυτό αποδεικνύει ότι πέρα από τις μαρτυρίες του Θαλλού και του Φλέγονος υπήρχαν και άλλες μέσα στα πλαίσια των προσπαθειών εκλογικευμένης ερμηνείας, μαρτυρίες που δεν σώθηκαν και δεν τις διαθέτουμε.  

Σε μια γενική εκτίμηση μπορούμε να πούμε ότι και μόνη η επίκληση του έργου του Θαλλού ως Ιστορία από όλους όσους τον χρησιμοποιούν δίνει μια βαρύτητα, η οποία εξηγεί γιατί ο Ιούλιος Αφρικανός επιχειρεί την αναίρεση της ερμηνείας του.

Είναι γνωστό ότι τα έκτακτα και ασυνήθιστα κοσμικά ή καιρικά φαινόμενα καταγράφονταν στα Annales των επαρχιών και χρησιμοποιούνταν στο χρονικό εντοπισμό γεγονότων. Σε μια εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε ενιαίο σύστημα στην χρονολόγηση, οι ιστορικοί παρέμβαλαν τα φαινόμενα αυτά στις ιστορίες τους και συνέδεαν τα ιστορούμενα γεγονότα μαζί τους. Αυτή ήταν μία πάγια τακτική που βοηθούσε ταυτόχρονα τον λιγότερο μορφωμένο αναγνώστη, ο οποίος μπορεί να μην γνώριζε για παράδειγμα το πότε έγινε η κάθε Ολυμπιάδα ή το πότε ανέβηκε ο τάδε ή ο τάδε αυτοκράτορας στο θρόνο, να πλοηγηθεί χρονικά στην ιστορία που διάβαζε. Αυτή η μέθοδος συνεχίστηκε καθ όλη την μετέπειτα περίοδο της βυζαντινής ιστοριογραφίας και δεν απαντάται μόνο στα λαϊκότερα αναγνώσματα, όπως τα χρονικά. Ο Θαλλός λοιπόν είναι συνεπής στην ιστορική μεθοδολογία της εποχής του.  

Σημειώσεις

1. Herbert Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία, η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, ΜΙΕΤ Αθήνα 1991, τ.2 σ.132.

2.Γεώργιου Σύγκελλου, Χρονογραφίαι, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae XXIII (Bonn 1829), 609-610.

3. Ο.π. σελ. 614.

4. F. H. G. Müller στη συλλογή Fragmenta Historicorum Graecorum, Paris 1849, vol. 3 pp.517

5. Horace A. Rigg. Jr. Thallus the Smaritan?, in Harvard Theological Review 34.2 (April 1941), pp. 111-119.

6. Προτρεπτικός προς Έλληνας 9: «καί οἱ τά Ἀθηναίων δέ ἱστοροῦντες, Ἑλλάνικός τε καί Φιλόχορος ὁ τάς Ἀτθίδας, Κάστωρ τε καί Θαλλός, καί Ἀλέξανδρος ὁ Πολυΐστωρ, ἔτι δέ καί οἱ σοφώτατοι Φιλων τε και Ἰώσηπος, οἱ τά κατά Ἰουδαίους ἱστορήσαντες, ὡς σφόδρα ἀρχαίου καί παλαιοῦ τῶν Ἰουδαίων ἄρχοντος Μωυσέως μέμνηνται» (PG 6.257)

7.Προς Αυτόλυκον Γ’ 29: « Βήλου τοῦ Ἀσσυρίων βασιλεύσαντος καί Κρόνου τοῦ Τιτᾶνος Θάλλος μέμνηται, φάσκων τόν Βῆλον πεπολεμηκέναι σύν τοῖς Τιτᾶσι πρός τον Δία καί τούς σύν αὐτῷ θεούς λεγομένους, ἔνθα φησί˙ … Κατά γάρ τήν Θάλλου ιστορίαν ὁ Βῆλος προγενέστερος εὑρίσκεται τοῦ Ἰλιακοῦ πολέμου ἔτεσι τκβ’» (PG 6.1164)

8.Apologeticus Adversus Gentes XIX.5-6: «Τα αρχεία των αρχαιότατων λαών –των Αιγυπτίων, των Χαλδίων και των Φοινίκων – πρέπει ν’ ανοιχτούν, και οι πολίτες τους να συσκεφθούν [και ν’ αποφασίσουν] μέσω τίνος προάγεται η γνώση – κάποιου Μανέθω Αιγυπτίου και Βηρώσου του Χαλδαίου, αλλά επίσης και του Ιερώνυμου του Φοίνικα βασιλιά της Τύρου˙ και όσοι ακολούθησαν επίσης: ο Πτολεμαίος και ο Μένανδρος ο Εφέσιος και Δημήτριος ο Φαληρέας και ο βασιλιάς Ιόβας και ο Θαλλό και εκείνος που είτε τους επιβεβαιώνει είτε τους απορρίπτει, ο Ιώσηπος ο Ιουδαίος». F. H. G. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, Paris 1849, vol. 3 pp.517

9. F. H. G. Müller, Fragmenta… p. 517. Επίσης Joseph Karst (trans), Die Chronik aus dem Armenischen ubers. mit textkritischem Commentar, Berlin 1911, p. 125.

10. Kleine Schriften von Alfred Gutschmid, Teubner 1889, B.2 S. 201.

11. F. H. G. Müller, Fragmenta… p. 519.

12. F. H. G. Müller, Fragmenta… p. 518.

© 2012 impantokratoros.gr